Stadsgrunnegs

Stadsgrunnegs
Noam	Stadgrunnegs
Andere noamen	Stadsgrunnegers, Stadjeders, Stadjers
Nederlaandse noam	Stadsgronings
Proat in	Nederlaand
Toalgebied	t Stad Grunnen
Aantel sprekers	38.000
Dialekten	gain
Toalklassifikoatie	Indo-Europees Germoans West-Germoans Leegduuts Leegsaksisch Grunnegs Stadgrunnegs
Schrift	Latainse alfabet
Toalstoates	t Stadsgrunnegs wordt zain as n dialekt van t Grunnegs
Toalkode ISO 639-1	n.v.t.
Toalkode ISO 639-2	n.v.t.
Toalkode ISO 639-3/DIS	n.v.t.

t Stadsgrunnegs (ook Stadsgrunnegers, Stadjeders of Stadjers naimd) is t Grunnegse dialekt dat in de Stad en de omliggende ploatsen proat wordt. Hoaren, Engelbert en Hoogkèrke binnen veurbeelden van ploatsen dij onder invloud van Stad dit dialekt overnomen hebben. t Beheurt tot de Noordwest-Leegsaksische dialekten woar of ook de andere Grunnegse en Oostfraise dialekten tou heuren.

Geschiedenis en invlouden

Begun

t Stadsgrunnegs was oorspronkelk de toal dij de boasis vörmd har veur de aandere Grunnegse dialekten. In de 14e eeuw nam dit dialekt lanksoam t Frais oet de Ommelanden over. In dij tied het t Stadsgrunnegs woarschienlek veul leken op t hedendoagse Westerkertaaiers. Ook doar zigt man verschillende kenmarken dij tegenswoordeg nog aal in t Stadsgrunnegs veurkomen, mòr nait in de andere Grunnegse dialekten. Woarschienlek bestonden toun ook de klanken ai en ou veur de zudelke ie/ee en uu/oe nog nait. Dizze binnen loater vanoet de Ommelanden en Westfoalen in t Stadsgrunnegs terechte kommen. t Stadsgrunnegs is stark verwant an t Noordvelds dat ook wel tot t Grunnegs rekend wordt. Toch zollen t Stadsgrunnegs en t Noordvelds nooit hailemoal identiek an t Zuud- of Midden-Drènts west hebben. Der zol altied al n Fraise, of Ingvaeoonse invloud west hebben.

Invloud op t Veenkelonioals

Ook het t Stadsgrunnegs n grote invloud had op t ontstoan van t Veenkelonioals. Deurdat t törf oet de Veenkelonies apmoal noar of via Stad verscheept wer, wer t Veenkelonioals inspoten mit Stadsgrunneger toalkenmarken, zo as de -e achter veul vrauwliekse woorden zo as "stoule", "deure" en "toene".

Kenmarken

ai veur ie/ui

Der binnen twai kenmarken woar t Stadsgrunnegs deur ander Grunnegers altied vot an herkend wordt. De eerste is de ai-klank woar de ander Grunnegse dialekten (nait t Westerkertaaiers) ie hebben. Woorden as wie, kwiet en bie worden op zien Stadsgrunnegs wai, kwait en bai. t Twaide kenmark dij t Stadsgrunnegs typeert is de ai-klank woar de aander Grunnegse dialekten (nait t Westerkertaaiers), ui hebben. Woorden as gruin, ruip en zuiken worden op zien Stadsgrunnegs grain, raip en zaiken. Dit komt òf en tou ook nog wel veur bie olle mènzen in t Oldambt.

Klaank van ai en oa

n Ander, minder overdudelk kenmark is dat t Stadsgrunnegs meer veurin de mond proat wordt as de andere Grunnegse dialekten. Zo klinkt de 'ai' meer as n lank oetsproken 'ij' en bestoan der hoast gain lange aa's. Ook wordt de oa minder daip oetsproken as in de Ommelanden. De Stadsgrunneger oa klinkt meer as de Drèntse ao.

Twaide persoon meervold: ie

n Grammatikoale biezunderhaid van t Stadsgrunnegs is dat de twaide persoon meervold, 'ie', nait veranderd is in 'joe', zo as dat wel in de rest van de pervìnzie gebeurd is. Net as in t Westerwòlds vervalt de -en achter t warkwoord as t warkwoord veur 'ie' te stoan komp, dus op t Hogeland wordt zègd "deden ie", "mainen ie", "kieken je" en in Stad wordt zègd "deed ie", "main ie" en "kiek je". Veur de gemiddelde persoon oet de Ommelanden klinkt t Stadsgrunnegs wat Drènts-achteg.

Kiek op t Stadsgrunnegs

t Stadsgrunnegs het vanolds al veul invloud van t Nederlands had. Doardeur begonnen lu oet de omgeven t Stadjeders as "haalfbakken Nederlands" te zain en verdween t aiwenolde prestiezje van de stadstoal. Ook de sprekers zölf binnen nait echt groots op heur dialekt.

t Stadsgrunnegs vandoag

Stee van t Stadsgrunnegs (rood). In t grieze gebied proaten de lu Leegsaksisch.

t Zuvere Stadsgrunnegs is sikkom hailemoal verdwenen. Dit komt onder andere omdat n groot dail van de jonge bewoners van de Stad studenten binnen, dij veur n groot dail nait oet de Stad of pervìnzie òfkomsteg binnen. Deur zien laaidende positsie in de pervìnzie, mòr ook in de rest van de regio Noord-Nederland, het Stad n hail ìnde invlouden van boetenòf, woarvan veul vanoet t westen. Doardeur worden Stadjeders, bieveurbeeld winkeliers, voak verplicht om Nederlands te proaten. In Hoaren wordt t dialekt reloatief wat meer proat, mòr dat stait bekend as t "Wassenaar van het noorden" wat aangeft dat der veul riekere lu doar wonen. De maiste van heur proaten gain Grunnegs.

t Maiste Grunnegs in Stad komt van lu dij van t Grunneger platteland in Stad wonen goan binnen. De maiste Stadjeders binnen overstapt op t Hollaands, mòr summege olle mènzen (geboren véur de Twaide Wereldoorlog) proaten nog Stadsgrunnegs. Ook zai hebben n hail ìnde overnomen vanòf t platteland. Stadsgrunnegs kin man voak nog heuren op de bankjes an de oostziede van de Vismaart, de 'hangstee' van de olle Stadjeders.

Dit artikel is skreaven in et grönninger dialekt van Stad.