Sun Tzu

Sun Tzu (/suːn ˈdzuː, suːn ˈsuː/; traditionääl chinääsk: 孫子; simpel chinääsk: 孙子; pinyin: Sūnzǐ) was nen chinääsken generaal, strateeg, filosoof un skryver. Hee leavden argens tüsken 771 un 256 vK, in de Oustelike Zhou-tyd. Van Sun Tzu wördt emeynd at hee De künst van et oorlogvoren skreav. Dat had grouten invlood up westelike un oustasiatiske filosofy un oorlogsvoring. In China un Oustasie wördt Sun Tzu vereyrd as legendarisk krygsman. Hee wör geboaren as Sun Wu (traditionääl chinääsk: 孫武; simpel chinääsk: 孙武). syn eyrename was Changqing (chinääsk: 長卿). Syn bekendere name Sun Tzu is nen eyretitel dee "Meyster Sun" bedüdt.

Wonneyr of hee precys leavden is unseaker en selvs neet of hee oaverhöyvd wal bestån hevt. Geskeedkünnigen in de Han-tyd, sou as Sima Quan, meynden at he was nen minister van Köäning Helü van Wu. Hee solde eleavd hebben tüsken 544 un 496 vK. Kenners van vandage dee meynet at he bestån hevt, skattet dat De künst van et oorlogvoren skreaven is tüsken 475 un 221 vK. Dat leided se af van de wyse van skryven un döär de wyse van oorlogvoren in dee tyd to vergelyken med wat Sun Tzu der oaver skrivt.

In traditionäle brunnen steyt dat ne ofstammeling van em, Sun Bun, ne verhandeling skreav oaver oorlogstaktyk, De künst van et oorlogvoren. Ümdat dee beiden anespröäken wörden as Sun Tzu, meynden geskeedkünnigen at et deselvde lüde warren. Töt at se in 1972 Sun Bin syn wark untdekkeden.

Sun Tzu syn wark wördt al seyd et begin epreysen un gebruked in de militäre geskedenisse van Oustasie. In den 20. eywe kreag De künst van et oorlogvoren ouk in de westerske wearld voot an de grund. Et hevt noch altyd grouten invlood in militäre strategy un oorlogsvoring un in anverwante underwarpen as spionage, kultuur, politik, handel un sport.

Leaven

Uut de öldste brunnen dee der noch sint is neet düdelik wåras Sun Tzu geboaren wör. In de Vöär- un Nåjårsannalen un Sima Qian syne latere Verslagen van den Grouten Geskeedkünnigen (Sji-ji) steyt at Sun Tzu geboaren wör in Qi. In beide geskrivten steyt at Sun Tzu teagen et ende van de Vöär- un Nåjårstyd geboaren wör, un deenden as generaal un strateeg under köäning Helü van Wu, rund 512 vK. Med syne oaverwinningen in et achterhöyvd skreav hee De künst van et oorlogvoren. Et wör eyne van de best eleasene oorlogsverhandelingen in de Ståtenoorlöge, ne tyd wåras söäven chinääske ståten (Zhao, Qi, Qin, Chu, Han, Wei un Yan) voordan med mekander vechten deaden oaver de vrüchtbåre grunden van oustelik China.

Den geskeedkünnigen Sima Qian beskrivt eyne van de bekendere verhalen oaver Sun Tzu syn karakter. Vöärdat den köäning van Wu Sun Tzu wolde anneamen, gavven hee em nen pröövupdracht üm te kyken wat he kunde. Hee must 180 van de köäning syne byvrouwen upleiden töt soldåt. Sun Tzu deylden se up in twey kompagnies un makeden de köäning syn twey favoryte byvrouwlüde kommandant. Hee bevööl öär to ekserceren med nen: "Rechts üm!" De byvrouwlüde lacheden. Sun Tzu reageerden döär to seggen dat den generaal, in dit geval heeselv, der verantwoordelik vöär was dat de soldåten öäre kommando's begreapen. Dårnå gavven hee etselvde kommando noch es. De byvrouwlüde lacheden weader. Dårup bevööl Sun Tzu dat de twey favoryte byvrouwen doudedån musten. Den köäning protesteerden. Sun Tzu legden uut dat as de soldåten den generaal wal begreapen mär neet lüsterden, et de faute was van de kommandanten. Ouk seade hee dat as nen generaal eynmål anesteld was, hee synen updracht must uutvoren, selvs as de köäning protesteerden. De beide byvrouwen wörden doud edån un vervöngen döär twey nye byvrouwen. Noch es gavven hee et kommando. De beide kompagnies voorden den updracht feilloos uut.

Wal of neet bestån

Volgens Sima Qian beweys Sun Tzu dat syne strategyen good warkeden up et slagveld (byvöärbeald in de Slag by Boju), dat hee ne vöärspodige militäre loupbane had un dat hee De künst van et oorlogvoren in et echt etested had. Toch steyt in de Zuozhuan, nen historisken tekst van verskeidene eywen eyrder, en vöäl nauwköäriger beskryving van den slag. Der steyt anders niks in oaver Sun Tzu. Dårümme begünden rund de 12. eywe chinääske geskeedkünnigen to twyfelen of hee wal echt eleavd solde hebben.

Ouk ståt der wat historiske verhalen un wåpentüüg in wat neet kloppet med de tyd wårin as eskreaven solde weasen. Wat geleyrden meynet at et ne samenvoging was van teksten van verskeidene geskeedkünnigen, skryvers un denkers.

De künst van et oorlogvoren

Et book De künst van et Oorlogvoren is ne filosofiske verhandeling oaver oorlog. Der ståt henwysingen in vöär et winnen van slagen un et beheyrsken van konflikten. Et steyt bekend as strategisk meysterwark un wördt epreysen döär heyl wat generaals un teoristen, seyd et in andere språken is oaveresat.

Wonneyr un döär wee as et precys eskreaven is, twyfelt de kenners selvs an. Mär uut archeologisk undersöök blikt at et book in hüdigen förm al seyd et Han-tydperk besteyt. Wat hüdigendaagse kenners meynet dat der ooit nen oorsprungeliken tekst was wåras verskillende andere militäre denkers wat by aneskreaven hebbet, sou as Li Quan un Du Mu.

Nå nen grouten bookverbranding in de tweyde eywe vK. sint der noch ses böker oaver van dee tyd. Tydens de noch latere Song-tyd wörden disse sesse by mekander edån med noch nen Tang-tekst der by. Med mekander wörden se de Söäven Militäre Klassikers enöömd. De künst van et oorlogvoren was der en vöärnaam underdeyl van un förmden de beginselen van chinääske traditionäle militäre teory. Et book was selvs verplichten kost vöär höygere militäre rangen.

In De künst van et oorlogvoren gebrukt Sun Tzu wöörde dee vöär westerse leasers wat vrömd künnet klinken. In et elvde höyvdstükke steyt by vöärbeald dat nen leider "sereen un undöärgrundelik" must weasen, un "unvöärstelbåre plannen" kunde döärgrunden. Dat müt eseen worden binnen et oustasiatiske denken, wat stark beinvloded is döär et taoisme. Vöär Sun Tzu was nen idealen generaal nen verlichten taoist.

Et book is ouk geleevd under politike leiders un in de sakenwearld. Et hevt dan wal oorlog in den titel, mär behandelt strategy in et algemeyn un hevt et ouk oaver ambtenarye un planning. In de tekst geyt et oaver slagveldteory, mär et behandelt ouk underhandelingsvaerdigheiden un et sluten van verbunden med andere landen, wår en grout deyl van de ståtsveiligheid vanaf hangt.

Up den 10. april 1972 legden bouwlüde in Sjandong de gravtombes van Jin Kwe Sjan Han blout. Dårin leaden olde teksten up upmarkelik good bewårde bambustreapels. Wat der up stünd was under meyr De kunst van et oorlogvoren un Sun Bin syne Militäre Metoden. Dee wörden lange verlöären acht. De heruntdekking is volgens geleyrden unwys belangryk ümdat Sun Bin kort by Sun Tzu stünd un ümdat et de kennis uutbreidden oaver militär denken in et olde China.

Nålåtenskap

Al sou lange et book bekend is, segget leiders at se belangryke lessen uut De künst van et oorlogvoren halet. Volgens Sima Qian vünd China's eyrsten keiser, Sji Huangdi, et book unmisbår by et uplössen van de Ståtenoorlöge.

Ouk japanske leygerleiders in et Nara-tydperk löäsen et gaerne. Et bleav altyd en favoryt under japanske leiders, sou as admiraal Tōgō Heihachirō, den as den rüssisken vlout verslöög in de russisk-japansken oorlog.

In de twentigste eywe skreav Mao Zedong syne oaverwinning up Tsjang Kai-Sjek van 1949 deyls to an de lessen in et book. In Vietnam deade Ho Chi Minh et wark ümmesetten in vietnameesk soudat syne generaals et leasen kunden. Döärdat se sik mengden in uneynigheiden med Japan, Noordkorea un Vietnam kümmen uuteyndelik de amerikanen der ouk med in anraking. Dår is et nu vasten kost up de verskeiden militäre upleidingen.

In popkultuur

In 2007 wör der reklame maked vöär et videospel Team Fortress 2, wårin as nen soldåt Sun Tzu anhaalt, mär dan kats verkeyrd.
In 2008 makeden den chinääsken televisymaker Zhang Jizhong van et verhaal van Sun Tzu ne historiske dramaryge van 40 afsneydes, med den titel Bing Sheng.
In et videospel Age of Empires II: Definitive Edition (2019) kan den spöäler veldtochten maken dee Sun Tzu synen Künst van et oorlogvoren volget. Dårin wordet syne militäre taktiken un strategyen uutelegd.