Dampkring

De dampkring is de låge van lucht wat de wearld ümslüt. Döär de swöärdekracht van de aerde blivt de dampkring rund de planeet hangen en drait der ouk med med.

Sunder de dampkring kan der gin leaven up de wearld bestån. Et leyvert lucht üm te ådemen en beskarmt teagen et lecht van de sünne en de dårby höyrende stråling. Binnen de dampkring spöält sik ouk et weader af. Samen med de seyströyme höldt dat de energy van de wearld in eavenwicht.

Gassen

De dampkring besteyt uut meyrdere gassen, vöärnamelik uut stikstof (78,08%) en suurstof (20,95%), argon (0,93%) en koalstofdiokside (0,038%), mär noch ne heyle ryge meyr.

De dampkring beståt op seynivo uut:

• N₂ (stikstof) 78,084% (78,1 %)
• O₂ (suurstof) 20,946% (20,9 %)
• Ar (argon) 0,934% (0,9 %)
• H₂O (waterdamp) (wisselende hovöälheiden)
• CO₂ (koaldiokside) 0,032% (0,03%)
• sporegassen: Ne (neon) 0,001818 % (0,002%), CH₄ (metaan) 0,0002 % (0,0%), He (helium) 0,000524 % (0,0005%), Kr (krypton) 0,000114 % (0,0001%), H₂ (waterstof) 0,00005 % (0,0001%), Xe (xenon) 0,000009 % (0,00001%), N₂O (distikstofokside) 0,00005 % (0,0001%), Overige 0,00124 % (0,001%)

Et gehalte an waterdamp in et boavenstånde lystyn is stark wisselend; de oaverige percentages slåt op dröyge lucht.

Do de aerde pas was untstån was et andeyl koaldiokside in de atmosfeer vöäl houger as now. Dit kwam under andere döär de uutstoot van dit gas uut vulkanen. Nå et verskynen van planten wordde döär fotosyntese et andeyl kooldiokside vöäl laeger, en et andeyl suurstof vöäl houger. Dit makede op syn böärt deerlik leaven möägelik, umdat vöär de deren suurstof 'n essentiele vöärwaerde is um te künnen åsemen. Alle processen dee samenhangen mid et weader vinden plak in de dampkring. Butendat sorgt et broikaseffekt dervöär dat warmde good vasteholden wördt.

Vandage de dag wordt et suustofgehalte in stand hülden döär gröne planten en algen in de oceanen. Beidend hebben dårin 'n umdeby eavengrout andeyl.

Lågen in de dampkring

Laogen van de atmosfeer

De dampkring up te deylen in verskillende lågen, med wesselende temperaturen:

• troposfeer - 0 - 6/18 km, temperatuur stigt med de höygde
• stratosfeer - 6/18 - 50 km, temperatuur daalt med de höygde
• mesosfeer - 50 - 80/85 km, temperatuur daalt med de höygde
• thermosfeer - 80/85 - 640-700 km, temperatuur stigt med de höygde
• exosfeer - 700-800 tot 10.000 km

Ozonlåge

De stratosfeer bevattet 'n dün lågyn ozongas, 'n soort suurstof dee de ultraviolette strålen van de sünne upneamt. As disse låge der neet solde weasen, solden dee strålen al et leaven op aerde vernetigen. De ozonlåge wordt döär et versmearen van de lucht en et gebruuk van bepålde chemicalien antasted.