Frederik Hendrik van Oranje-Nassau

(döärstüürd vanaf "Frederik Hendrik")

Frederik Hendrik (Delft, 29 januari 1584Den Haag, 14 meert 1647), Prins van Oranje, Graaf van Nassau, was stadholder, kapitein-generaol en admiraal-generaol van de Republiek der Zeuven Veraenigde Nederlaanden. Frederik Hendrik wodden geboaren as enigen zunne van Willem van Oranje en Louise de Coligny. Hi-j volgden in 1625 zien halfbreur prins Maurits op as stadholder. As opperbevelhebber (kapitein-generoal) van et leager gaf hi-j, net as Maurits, veurkeur an het beleageren van steadn boaven de beslissende veldslagen, an-ezeen den Spaansen kriegsmacht nog altied merakel stark was. Hi-j kreg doardeur den bi-jnaam 'steadendwinger'.

Stadholder bewark

Toon zien breur Maurits van Oranje op 23 april 1625 oaverlead, volgden Frederik Hendrik um op as stadholder en leageranvoerder. Et volgende joar begun hi-j met zien neave Ernst Casimir, stadholder van Freeslaand, Grunnen en Drenthe, nen veldtocht teggen de Spaanse Nederlaanden, en veroaverden in dat joar Oldnzel. In 1627 won hi-j et Beleg van Grol (1627).
In 1628 wist den kaper Piet Hein bi-j den slag in den baai van Matanzas nen Spaansen Zilvervloot te veroaveren, woarmet e nen unmundigen schat veur de Republeek verweerf. Frederik Hendrik kon dit good bruuken in zienen stried en et volgende joar nam hi-j de moerasdraak 's-Hertogenbosch in (zee Beleg van 's-Hertogenbosch).

Deur ziene kriegskunde slaagden e derin et groandgebeed van de Republeek wieter uut te breiden noar et zuden; nen inval in Vloanderen mos in 1631 of-ebloazen wodden, moar tiedens den veldtocht langs den Maas in 1632 veel Opper-Gelre in ziene hende deur de inname van de steadn Venlo en Roermond (bi-j dee leste inname sneuvelden Ernst Casimir). Zienen weg vervolgend noar Maastricht mislukken ne bestorming van de stad, moar noa n beleg maken Frederik zich in datzelfde joar toch meister van de Maasstad.
Kort noa dizze oaverwinningen zol Frederik oaverwoagen hebben um Brussel an te vallen, moar tot vaste plannen is et nooit ekommen en den prins blef tot november in Maastricht.

In 1635 raken Frankriek en Spanje wier met mekare in oorlog, noo vanweage den Dartigjoarigen Oorlog. Frederik Hendrik zag wal wat in n bondgenotschap met Frankriek, en op 8 februari 1635 undertekkenden hi-j met den Fraansen kardinoal Richelieu et Verdrag van Paries, woarbi-j of-esprokken wodden um noa de oaverwinning op de Spanjoarden de Zudeleke Nederlaanden onderling te verdealen. De Republeek zol Braobant en Mechelen kriegen en Frankriek de rest. Dat heeld in dat Frankriek et grootste deel van Groafschap Vloanderen zol kriegen, met de steadn Brugge en Gent; alleneg et noorden van Vloanderen (Stoats-Vloanderen) zol bi-j de Republiek kommen. Uutendelek trok Frederik Hendrik zich weerumme uut achterdoch; hi-j wol lever de Zudeleke Nederlaanden as buffer holden, dan dat de Republiek an et machtige Frankriek zol kommen te grenzen.

Frederik Hendrik zetten too moar zunder de Fraansen zienen stried deur. In 1636 veroaverden hi-j in et oosten et strategies belangrieke verstarkte eilaand Schenkenschanz in den Rijn. In 1637 won e et Veerde beleg van Breda, dat veurgood in Stoatse hende zol blieven. Hi-j verloar Venlo en Roermond echter wier an de Spanjoarden.
Noa Breda richen hi-j zich op wat e al joaren wunsten: de heroavering van de stad Antwarpen op de Spanjoarden, dee in 1585 veur den Opstaand verloren egoan was. Moar toon Willem van Nassau in zien opdracht in 1638 nen peuging woagden, wodden hi-j verslagen in den Slag bi-j Kallo.
Hierdeur wodden den Republeek nen klap uut-edeeld, dee Spanje unmiddellek probierden te verzwoaren deur nen Tweeden Armada te zenden. Moar deur Maarten Tromp wodden dizzen vloot in 1639 vernetigd in den Slag bi-j Duuns, zodat et gevoar wier veurbi-j was. Heanig trögtrekkend heeld Frederik Hendrik zich veurnoamelek bezeg in Zeeuws-Vloanderen, woar hi-j Sas van Gent en Hulst veroaverden.

In 1646 deed e nog nen letsten peuging um Antwarpen te herwinnen; hi-j sloog et beleg veur de stad, moar slaagden der neet in heur te underwarpen.

Prins Frederik Hendrik oaverleed op 63-joarige leaftied in 1647, n joar veurdat de Vrea van Münster etekkend wodden; de underhandelingen veur dat verdrag wodden vertraagd deur ziene verslechterende gezondheid. Volgens Prins Frederik Hendrik zollen de plannen van Filips II de eurzoak van den opstaand ewest wean.

Trouwen en kinder bewark

Toon prins Maurits in 1625 op starven lag was Frederik Hendrik nog altied neet etrouwd en stoand net as zien halfbreur bekend as rokkenjager. Frederik Hendrik had bi-j de börgemeistersdochter Margaretha Catharina Bruyns nen bastaardzunne: Frederik van Nassau. Umdat prins Maurits altied ongetrouwd was ebleaven, zetten hi-j Frederik Hendrik onder druk um te trouwen, umwille van de veurtzetting van de dynastie. Zol e neet trouwen, dan zol hi-j neet den arfgenoam van Maurits wodden. De Duutse Amalia van Solms, dee as hofdame met den 'winterkönning' Frederik V van de Palts in 1620 met noar Den Haag was evlöch, kwam in beeld. Frederik Hendrik en Amalia trouwden op 4 april 1625. Anders as Maurits untwekkelden Frederik Hendrik en Amalia ne hofholding mit könninkleke uutstroaling, woardeur de heerschoppi-je van de Oranjes inderdoad ne uutstroaling van n könnighuus kreg. Euren oldste zunne Willem kon met ne Engelse prinsesse trouwen. Amalia legden ne sieröa-verzameling an en Frederik Hendrik leet tal van paleizen en verblieven bouwen of verbouwen: in Den Haag et Paleis Noordende en et Huus ten Bosch, in Rieswiek et Huus ter Ni-jburch dat neet meer besteet, in Honselersdiek n buutenverblief en et kasteel van Buren. Ok skilderi-jen, woarvan doar in de Republeek toon zovölle emaakt wodden, wodden verzoameld.

Euren zunne Willem II wodden in 1626 geboaren. In totaal wodden der 9 kinder geboaren woarvan 4 vrog steerven:

Frederik en Amalia gavven Den Haag stöareg meer ne uutstroaling van ne hofstad.

Hollaandse welvoart bewark

Frederik Hendrik en Amalia streafden doarnoar um te wodden op-enommen in de familie van Europese vörstenhuze. Zi-j hadden de tied met, want tiedens et bewind van den prins steg de Hollaandse welvoart unmundeg. Et prinselek paar wist veur ziene kinder veurnoame broedlachten te sluuten. Den arfprins trouwden Maria Stuart, dochter van könning Karel I van Engelaand, en Louise Henriëtte wodden arfprinsesse van Brandenburg. Albertine Agnes trouwden nen Freesen Nassau. Deur heur stamt könninginne Beatrix van vandage deels of van Willem van Oranje.

Noa zienen dood volgden prinse Willem II um op.



Bronne bewark