Graedske

Graedske. Een Twentse familiegeschiedenis is een streeknovelle uut 1955 deur de Hengelse schriever Johan Gigengack. De novelle, die uutkwaamp bij uutgeverije Twente in Hengel, giet aover de vieftienjaorige baandrekel en boerenzeune Graedske Oostendorp en die zien dörpsgeneuten. Gigengack schreef de novelle tiedens zien militaire dienst en gaf de heufdpersoon slim autobiografische trekken. De novelle is eschreven in 't Nederlaands mit dialogen in 't Oost-Twèents. Allent de dikke lu op 't dörp - de plietsie, de pestoor, 't schoelheufd, de dokter - praot gien Twèents.

Inhold

't Verhaal speult zo midden twintigste ieuw in een niet bij name enuumd Twèents dörp. Boerenzeune Graedske verklapt an zien moe det zien zusse Dientje wat hef mit Beernd, de twintigjaorige knecht bij heur op de boerderije. De moe, Trui, perbeert te verbieden det Dientje ummegaank hef mit Beernd, die zij zet as te min veur heur dochter (hij hef ja gien eigen boerderije en zal der ok gieniene arven). De va, Herman, is der milder aover estemd. Graedske en zien kammeraodtien Toontje van 't Welervèèld gaot uut zwömmen in een plasse op de hei en ontdekt in de bossies een neie fietse. 't Lek um een gestolen fietse te gaon, en de verdèenking kump op Beernd te valen. Mar ok rond die tied krig Graedske der spiet van det e tegen zie moe eklikt hef aover Dientje en Beernd. Hij begunt ja toeverdaans meer te begriepen aover gevulens die jonges en maagies veur menare kunt hebben. Wieder vat bij hum de aovertuging post det e priester wil wörden.

De novelle hef een treditionele thematiek, aover liefdes, drokte en staandsverschil in een plattelaandsgemienschop, waorbij partie treditionele (mar al verdwienende) gebruken zoas de spinvesite beschreven wördt. Naor Gigengack zien eigen femilie - karmsevolk - wördt verwezen mit een varsien det op een karmse op 't dörp ezungen wördt:

Biej Giekengack in de mölle,
dat kost nich völle.
Doar goa'j met kop en koonte,
wa dree-moal in de roondte.

Ontvangst

't Boek wördden goed ontvangen en wat maol herdrokt (tweede drok 1961; darde drok bij Witkam, Eanske, 1979). Veur de RONO besprak Hendrik Entjes de novelle in 't pergramma 'Tussen grééns en Iesselt'. De Twèentse schriever Gerard Vloedbeld kun 't begroten, schreef e in 't Swieniegeltje (jaorgaank 2, nummer 3), det niet 't hiele verhaal in 't Twèents eschreven was. Gigengack had det niet edaone umdet e miende det lezers zoks te vermuiend zolden vienden. Vloedbeld schreef in zien bespreking:

Gigengack schrif, offe met de pen geboren is. Dat is völle vuur nen schriewer, den pas komp kieken in de weerld. De Twentse literatuur mag in de tookoms dan ook nog völ van um verwochn. Daobi'j zal G. mutten kiezen, of deelen: hee kan net doon as Aar v. d. Werfhorst, den nao zien "Jennechien" de mooderspraok gedag zèè en in 't Nederlands gung schriewen - wat um wisse gen windeier hef leg - òf hee kan 't in de mooderspraok zeuken en dan zalle der neet riek an wördden, mer wal zalle zölf meer wil van zien pen hebben en meer deur zien Twentse volk essenmeerd wörrden.

Gigengack zol later de kats Twèentstalige roman De boetenste duusternis (1961) schrieven, waor verscheiden conservatieve Twèentse schrievers hellig aover waren: der kwaamp naor heur miening een te lösse moraal in naor veuren. Gigengack trök hum die kritiek zo slim an, det e nooit weer een Twèentstalig boek eschreven hef.

Bronnen

• F.G.W. Löwik (2003). De Twentse Beweging : strijd voor modersproake en eigenheid (dissertaosie). Grunning: Rieksuniversiteit Grunning

Dit stok is eschreven in 't Zuudwest-Drèents.