Hollaanse expansie

De Hollaanse expansie is een theoretisch model van de taalonderzuker G.G. Kloeke (1887-1963) oaver de invloed vanof de 16e ieuw van 't prestigieuze Hollaanse dialect op minder prestigieuze dialecten.

Dizze theorie hef Kloeke uutewarkt in zien boek De Hollandsche expansie in de zestiende en zeventiende eeuw en haar weerspiegeling in de hedendaagsche Nederlandsche dialecten (1927). Kloeke skreef det taalverandering veur een belangriek diel uut ontlening bestiet, waorbi'j de richting bepaald wördt deur prestige. Véur de 16e ieuw gungen volgns hum de vörms veural van 't zuden naor 't noorden; vanof die tied veural van west naor oost.

In zien boek stelden Kloeke det de lu in Oaveriessel die (h)uus zegt, de klinkerklaank uut 't Hollaans ekregen hebt (vrogger zeden ze daor ok huus), en det ze in Twente - wegens legere waordering veur Hollaand - vaste hölden an de olde klaank oe (hoes). Moes zegt ze ok nog in 't westen van Oaveriessel, umde'j dit woord ja niet zo vake gebruukt as huus/hoes.

Van Reenen (2006)^[1] mient det de veurmaolige uu/oe-liende an 't ende van de Middeleeuwen over de Veluwe hen leup:

Het antwoord op die vraag is te zien op de kaart van 'goed'. Holland spelt 'goed' overal met een o, dus de u van 'huis' staat hier voor [y:]. De spellingen van 'goed' met u zijn te vinden vanaf Harderwijk op de Veluwe naar het oosten in de Achterhoek, heel Overijssel, Drenthe en Groningen. Verder ook nog in Belgisch en vooral Nederlands Limburg. Dit kaartbeeld komt in grote lijnen overeen met de 1589- of muus / moes-lijn van Kloeke. Tussen 1400 en 1589 is er blijkbaar niet veel meer gebeurd dan dat de grens van de uu/oe-uitspraak op de Veluwe nog wat verder naar het oosten tot vlakbij, of aan de IJssel is opgeschoven. Dat het zo gegaan is achtte Kloeke (1927:156-157) zelf heel goed denkbaar (p. 17).

't Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde stelt:

Vanaf de 17de eeuw dan krijgt het noordoosten van het huidige Nederland te maken met een 'Hollandse expansie' ... Vanaf de 19de eeuw evenwel moeten we niet zo zeer uitgaan van een horizontale uitbreiding van westelijke dialectkenmerken naar het oosten als wel veel meer van een verticale infiltratie van standaardtalige elementen als gevolg van veranderende communicatiepatronen (p. 57).

De theorie van Kloeke onderskrieft ze nog algemien. Mit de theorie oaver de Hollaanse expansie binnen Nederlaand hangt de miening van Kloeke samen det 't Afrikaans van Zuud-Afrika veural uut 't Zuud-Hollaans egruuid is; niet umdet lu uut Zuud-Hollaand an de Kaap de meerderheid uutmaakten, mar umdet heur taal 't mieste prestige had. Dizze leste theorie hef hi'j uutewarkt in Herkomst en groei van het Afrikaans (1950).

Bronnen

Bio- en bibliografisch lexicon van de neerlandistiek, under redactie van de Commissie voor Taal- en Letterkunde van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde
Henk Bloemhoff, Jurjen van der Kooi, Hermann Niebaum en Siemon Reker (red.), Handboek Nedersaksische Taal- en Letterkunde, Assen: Van Gorcum
Harrie Scholtmeijer (2006), Mörn! Taalgids Overijssel, Assen: In Boekvorm Uitgevers bv. (p.64-65)
Nicoline van der Sijs (2004), Taal als mensenwerk. Het ontstaan van het ABN, Den Haag: Sdu Uitgevers

Verwiezings

↑ P., van Reenen (2006). In Holland staat een 'Huis'. Kloekes expansietheorie met speciale aandacht voor de dialecten van Overijssel. Stichting Neerlandistiek VU (2006), p. 17. ISBN 90-72365-94-1.

Dit stok is eskreven in 't Zuudwest-Zuud-Drèents van de Drèents-Oaveriesselse grèensstreek.

[1] P., van Reenen (2006). In Holland staat een 'Huis'. Kloekes expansietheorie met speciale aandacht voor de dialecten van Overijssel. Stichting Neerlandistiek VU (2006), p. 17. ISBN 90-72365-94-1.

[1]