Vierhouten

Vierhouten () is n darp in de gemeente Nunspeet, in de Nederlaandse provinsie Gelderlaand. t Leit op de Veluwe, tussen Elspeet, Nunspeet en Vaossen in. Vierhouten had op 1 jannewaori 2011 zo'n 687 inwoeners.

Darpshuus "Horsterhoek"

Rieksmonument "De Jonge Stee"

t Beukenbos tussen Gortel en Vierhouten

Achter de Paosheuvel in Vierhouten

t Verenigingsleven en de rest van de Vierhouter samenleving het as sentraal punt t darpshuus Horsterhoek. In dit darpshuus kommen de Vierhouters samen deur middel van onder aandere aktiviteiten en feestavenden.

Geschiedenisse

Vierhouten werd vrogger Vierholten eneumd. De naam zou verwiezen naor de vier bossen die rondum t darp liggen. Dit zouwen dan de Vierhouterbos, de Vreebos, de Elspeterbos en de Gortelsebos wezen. An de waorheid van disse theorie wördt etwiefeld, mer toch is disse verklaoring van de naam Vierhouten de meest gebruukte.

n Aandere theorie is dat de naam zou kommen van de Nunspeter familie Vierholt (laoter Vierhout). Zie hen vrogger schienbaor veule laanderiejen ehad op de plaotse waor Vierhouten noen leit.

Deur zien ligging in de bos en an de heed is Vierhouten n druk bezochte rekreasieplaotse, mit veule kämpings en hotels. Niet veur niks he'j hier de oudste kämping van Nederlaand. Kämping "Saxenheim" (noen "Samoza") werd al begin twintiger jaoren op-ericht. De ouwe kantine uut 1927 (enige jaoren nao de opening van de kämping ebouwd) is nog altied anwezig en steet op n heuvel sentraal op de kämping elegen.

De Paosheuvel in Vierhouten is n kampeer- en samenkomstterrein, dat tot in de jaoren vuuftig grote bekendheid geneut as "heilige grond" veur de Arbeiders Jeugd Centrale (AJC), de jeugdorganisasie van de SDAP en de PvdA.

In de umgeving van t darp werden vanof de jaoren twintig van de 20e eeuw verschillende villa's en laandhuzen ebouwd. De bekendste daorvan is t rieksmonument "Noorderheide", n ontwarp van architekt Eschauzier. Disse villa werd in 1939 ebouwd en bewoend deur de bekende Rotterdamse havenbaron D.G. van Beuningen.

In disse villa hingen jaorenlang wereldberoemde schilderiejen, die noen onder-ebrocht bin in t museum Boijmans Van Beuningen te Rotterdam.

Vierhouten was tot halverwege de twientigste eeuw n typies Veluws boerendarp. Daor is noen wienig meer van over. Veule ouwe boerderiejen verdwenen, werden onherkenbaor verbouwd of kwammen in haanden van minse van buten t darp (op de Veluwe "import" enoemd). Ok vielen der enkele ten prooi an de vlammen.

In vuuftig jaor tied is t anzien van t darp dan ok flink veraanderd. t Is noen veural n forensendarp en "echte" boerenbedrieven bin der niet meer te vienen. n Prachtige bewaord ebleven boerderieje is t rieksmonument "De Jonge Stee" an de Plaggeweg 26. Disse boerderieje is nog volledig intakt en het nog veule van de ouwe details zo as n grote schouw, bedsteeën en n opkamer. Ok t arf is mooi bewaord ebleven mit n ouwe schaapskooi, wagenschure en heuibarg.

Beziensweerdighejen

Verscholen Darp

n Bekende beziensweerdigheid is t veurmaolige onderdukerskamp t "Verscholen Darp" an de Pas-opweg. Hier zatten in de Tweede Wereldoorlog veule onderdukers verborgen. Der bin n drietal hutten nao-ebouwd en restanten van de ouwe hutten bin der ok nog terug te vienen. Bie t kamp staon ok n tweetal gedenkkeien. Wat veerder in de richting van Vierhouten steet an de Tongerenseweg nog n monument dat herinnert an de fusillade van n antal jodemeensen op die plekke. An de Nunspeterweg 1 in t darp Vierhouten zelf, is n klein museum in-ericht dat herinnert an dit kamp en de Tweede Wereldoorlog.

Vierhouterbos

De Vierhouterbos, n oud maolebos dat veule eeuwen in gemeenschappelik gebruuk was bie de Vierhouters. Je hen der ouwe ekenhakhoutbossen, beukenbossen, naoldbossen, n pinetum, ouwe grafheuvels en helemaole achterin de bos t natuurgebied "Noorderheide" mit de waoterwarken van Van Beuningen.

Tot in de jaoren tachetig was de bos partikulier eigendom. t Was vrogger n geliefd wandel- en jachtgebied en regelmaotig waren der ok lejen van het Koninklik Huus te vienden bie jachtpartiejen. Tegenswoordig is de bos van Staotsbosbeheer en bin de grote jachtpartiejen verlejen tied.

Staotsbosbeheer het veule ouwe paojen dicht-egooid of laoten dichtgreuien. t Antal paojen beparkt zich dan ok tot veulal breje boswegen en wat smallere paojen. Onlangs hen ze wel weer de historiese Niersenseweg, n ouwe lokale weg, deels open-emaakt.

Der kommen veule dieren veur in de Vierhouterbos, waoronder: edelhart, damhart, ree, wild zwien, moeflon, eekhoorn en vosse. Zeldzame diersoorten die der veurkommen bin t vliegend hart en de dasse.

Elspeetse Heed

De Elspeetse Heed, n prachtig glooiend heedveld mit enkele vennen. n Restaant van de immense heedvlakte die dit deel van de Veluwe ooit bedekt het.

De Elspeetse Heed is argeologies van grote weerde, deur anwezigheid van ouwe ekenhakhoutbosjes en grafheuvels.

Vierhoutense Heed

t Laandgoed Vierhoutense Heed, n gebied mit bos, n stuk heed en n zandverstuving. t 120 Bunder grote laandgoed is n prachtig wandelgebied en vrie te bekieken. t Is n overbliefsel van n uutestrekt heed- en stuufzaandlaandschap dat noen grotendeels bebost is.

Op t heedveld greuien veule jeneverbezen, n bescharmde inheemse koniferensoort. Disse jeneverbezenpopulasie is onlangs deur Europese subsidie ontdaon van aandere bomen en struken, die de ontwikkeling van de jeneverbezen in de weg stungen.

Op t laandgoed leit de "Gobiwoestijn", plaotselik beter bekend as de zaandverstuving of t zaand. Op disse kleine zaandverstuving stuuft t zaand nog altied, mer t gebied dreigt te vergrezen. Daorumme wördt de zaandverstuving of en toe weer hersteld, deur t gres vort te haolen. Over de zaandverstuving löp de Waskolkweg, n ouwe verbiendingsweg tussen Vierhouten en t heedvenne de "Waschkolk" bie Nunspeet. In de "Waschkolk" werden vrogger de schapen ewassen um daorna op de schapemarkt bie harbarg t Soerel verkocht te wörden.

Dit laandgoed is partikulier bezit en eigendom van de arven Enschedé. De familie Enschedé bezit al honderden jaoren n drukkerieje, veural bekend umdat daor sinds jaor en dag de Nederlaandse bankbiljetten edrukt wörden.

Heemtuun De Heimanshof

Heemtuun De Heimanshof is een van de oudste heemtunen van Nederlaand. Disse tuun werd in 1935 an-eleid deur warkloze jongeluui van de Arbeiders Jeugd Centrale, bie wieze van warkverschaffingsprojekt. De heemtuun leit verscholen op t terrein van kämping De Paosheuvel an t Frusselt 30 te Vierhouten en is zelfs bie veule Vierhouters onbekend.

De Heimanshof, plaotselik ok wel bekend as Bruilse Viever of Bronse Viever, is n laandschapstuun van 1/2 bunder waorin alle planten verzameld wörden die van nature op de Veluwe greuien.

Veur de Tweede Wereldoorlog was t n proeftuun mit moeras en n uutegraven viever en n weelde an plaanten, grezen en mossen uut alle delen van Nederlaand. Nao de oorlog lag de tuun der jaorenlang verwaorloosd en overwoekerd bie. In de jaoren negentig hen vriewiligers de heemtuun weer in ere hersteld. De tuun is verneumd naor Eli Heimans, onderwiezer en natuurbescharmer.

Op t terrein he'j onder meer wallen mit beuken en eken, n naoldboombosjen, n vaorenhoek, n heedheuvel, n blauwgreslaand, n bloemewei, n leemkule, n roggeakker, n moerasjen en n muurtuun. Deur de tuun löp de Nunbeke, die n grote en kleine viever van waoter veurziet. Bie de ingang van de tuun staon vitrines mit n verzameling nesten mit eiers en markwaordige houten greuisels uut de natuur.

Kulinaere paorel

n Jaorliks terugkerend grootschaolig evenement is t zogenaamde "Rondjen Vierhouten". t "Rondjen Vierhouten", luuit veur de restaurants de opening van t wildseizoen in, en trekt jaorliks veule duzenden bezeukers. De koks van de verschillende restaurants en horekagelegenhejen (Vierhouten het der um-en-naobie de tiene in t hele darp), zetten tiejens t "Rondjen Vierhouten" der beste beentjen veur en biejen op die dag verschillende kleine wildgerechten an. Vierhouten wördt niet veur niks al jaoren an-eduud as "de kulinaere paorel van de Veluwe". Je kunnen der van eenvoudig tot fraoi luuks eten.

Bekende Vierhouters

In Vierhouten woenen, of hen n antal bekende en iets minder bekende Nederlaanders ewoend:

• Eltjo Allegondus van Beresteijn - lid Tweede Kamer, lid gemeenteraod Den Haag en genealoog. Had t laandgoed "'t Bergelt", an de Elspeterbosweg as butenverblief.
• Daniël George van Beuningen - havenbaron en kunstverzamelaar. Woende in villa "Noorderheide", an de Elspeterbosweg.
• Arent-Jan Linde - akteur bie de zeepserie "Lotte" van veurmaolige umroep Talpa. Hie speulde de rol van Daniël Valkenburg. Woende in zien jeugd in de poortwoening bie villa "Noorderheide", an de Elspeterbosweg.
• Henk Brouwer - lid van t bekende trompetduo "Gebroeders Brouwer", inmiddels overlejen.
• Jaap Jongbloed - tv-prissentator, woende in zien jeugd enige jaoren in Vierhouten an de Tongerenseweg.
• Antoinette Hertsenberg - prissentratrise bie de TROS, o.a. t konsumenteprogramma Radar. Antoinette is etrouwd mit Niko Koffeman.
• Niko Koffeman - politikus en dierenrechtenaktivist. Betrokken bie onder meer Stichting Wakker Dier, de Bont veur Dieren en de tilevisie-umroep LLiNK (Nutopia). Hie is namens de Partieje veur de Dieren lid van de Eerste Kamer van de Staoten-Generaal. Niko is etrouwd mit Antoinette Hertsenberg.
• Charles de Wolff - pianist
• Nico Ravenstijn - musikus

Uutgaonde verwiezingen

• Webstee van t darp Vierhouten en t Darpshuus Horsterhoek
• n Verwiezing naor n filmpjen waorin t Vierhouter dialect espreuken wordt

Plaotsen in de gemeente Nunspeet
Darpen: Nunspeet · Elspeet · Hulshorst · Vierhouten Buurtschappen: Grote Klunje · Kleine Klunje · Oosteinde · Westeinde · Zeum · Zwarte Goor

Dit artikel is eskreaven in et westveluwske dialekt van Vierhouten, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.