Geskydenisse van et kristendom

De geskydenisse van et christendom, of ouk noch wal es an-edüüd as karkgeskydenisse, geyt düs oaver de geskydenisse van et christendom. Wat traditioneel begünt med de earste Pinkster - töt en med vandage.

Et karkelike christendom is de wyds gelöyvden godsdeenst up de wearld, med syn 2,1 miljard anhangers.

Updealing

updeyling in 3 tyden

An de hand van de 'gewoane' gesskydenisse wörd de karkgeskydenisse up 3 stükken up edeald:

Tyden	jårtallen	Begünne
De olde karkgeskydenisse	30 - 590	Pinkster
De Middeleywen	590 - 1517	Paus Gregorius I wördt paus
De nye karkgeskydenisse	1517 - vandage	Maarten Luther düt syn 95 stellings teagen de oflaat bekend wörden

↓Pinkster

Olde karkgeskydenisse

De Middeleywen

De nye karkegeskydenisse

|

0

|

100

|

200

|

300

|

400

|

500

|

600

|

700

|

800

|

900

|

1000

|

1100

|

1200

|

1300

|

1400

|

1500

|

1600

|

1700

|

1800

|

1900

|

2000

Updealing periodes Christendom

Klassike updealing

Een andere klassike updeyling, van de hand van de neaderlandske karkhistorikus Otto de Jong, wördt gebrüükd in syn handbook Geschiedenis der kerk:

de vrogge karke (töt 312)
de ståtskarke (312-1100)
de machtskarke (1100-1500)
de sköyrende karke (1500-1600)
de bevoogde karke (1600-1775)
de betwyvelde karke (1775-1914)
de bestreaden karke (1914-heden)

Jesus uut Nasaret

De karke, en andere christelike stroumings, bint begünned by Jesus uut Nasaret. Een jöödsken kearl dee, volgens den Bybel, ümme en nåby dree jår up pad güngen döär Palestina ümme leyrlings te söken en ear te leyren oaver syn bekyks van de Tora en de profeten ('et Olde Testement'). Hy maakden vöäle volgelings, dee hüm sagen as de belöyvde messias uut et Olde Testement (Hebrews.: Tenach). Mar ouk vöäle lüde hadden et yp een geaven moment et årdig houche sitten van syn pröätys; disse lüde güngen Jesua betty upstangen. En uutendelik hebbed de romeinen hüm toob an et krüüs ehangen. Mar, dit dööd he, volgens et Johannes Evangelie, uut vrye wille; töt vergeavenisse van de sünde van de mensken, hy lööt et dan ouk allemåle so uutspöälen sodat he ouk an et krüüs angüngen. En, volgens den Bybel, is he nå 3 dagen wear up-eståne en is he een setty later up den heamel an wearümme-gåne ümme nöäst syn vader, an de rechterhand, te gån sitten, töt at he wearümme kümt ümme de bökkys van de sköäpys te skeiden, ofwal et Oordeyl te sprekken oaver et leaven van de mensken. Hyrnå, nå 50 dagen, kwamt de Heiligen Geyst up syn volgelings, wårvan de 12 discipels et höyvd waren. Dernå bint ear ip padde egåne ümme Jesus leyre en bosskop te verspreiden. Hyr was de oorgemeynde geboaren; wat later töt de groutste wearldgodsdeenst in de geskydenisse sollen uutgröien.

Et vrogge christendom

Vöär een uutewyde artikel kykt: Vrogge Kristendom

Earste eywe

Vrogchristlike jöden

Op et earste begün van et christendom was et geyn appart gelöyv, mar eyne van de meyrdere stroumings binnen et jödendom uut dee tyd. Mar, disse strouming legden vöäral de nådrük up de messiaanske tyd en Jesus syn leavenswyse. Et was eartyds vöäle gangs dat der binnen et jödendom årdig bekeyrlings (düs neet-jöden van geboarte de jööds wördden) waren, en der by kwamen. Ouk was dat so gangs by de vrogchristelike-jöden, hyr güngen sülvs de apostel Paulus de wearld in ümme andere jöden, en anverwante bekeyrlings, med de Jesus-strouming bekend te maken en töt ear gemeynskop an te slüten. úmdat der vöäle Gryken en andere lüde, döär Paulus, binnen disse strouming kwamen, veranderden sachys an et jöödse karakter van et christendom en güngen lüde de jöödse gebrüken en bekyks op de teksten anders doon.

Apostel Paulus

Nen belangryke kearl vöär de karke is Paulus ewesd. Dår he in et begün een stark vervolger waren van de earste christen-jöden. Mar, nå syn bekeyring wördden he jüüste nen stark vöärvechter van et christlik gelöyv, en hevt he buten Palestina vöäle heidenen bekeyred en een bulte gemeynden estiched. In de Bybel bint in et Ni'je Testement een vlink antal breven te vinden wårvan gelöyvd van wörd dat hy den eskreaven hevt.

De leyre dee hy verspreidden, med syn breven, en de gelöyvsupvattings wat karkvaders der uutehaald hebbet nömed se Paulinisme; wår as alle karkelike stroumings uutendlik uut egröied bint. So hadden he andere ideyen oaver de Tora, in verband med de gelöyvigen uut andere volker, as de andere apostels en Jakobus. Et Is vöäral Paulus ewesd wårümme as et christendom sich ofdöäd van et jödendom; Paulus hevt et gebod inewesseled vöär gelöyv, de Tora inewesseled vöär Jesus.

Tomas Evangeli

Et Tomas Evangeli is een apokrif geskrivte, dee neet töt de officiele bübdel van de Bybel hevt to treaden moaged. Mar, teagenwoordig wöd esegd dat et Tomas Evangeli et earste geskrivte was wår dat de woorden van Jezus wördden op vasteset, en den hevt later - so lekt et -, nöäst Bron Q, edened as oorbrunne vöär de latere geskrivten. Vöäle uutspråken bint direkts en indirekts terügge te vinden in de böke van et Nye Testament, mar ouk gnostiske böke. Een andere tese segd wear dat Tomas jüüste vanuut de bybelske evangelien, en andere brunnen, is upeskreaven; in plaatae van andersümme.

kyk ouk: Evangelie van Tomas

Tweyde eywe

Apostels en apostoliske vaders

Jerusalem was et centrum van et christendom, med Jakobus an et höyvd van de gemeynde töt 61. Et duurden neet lange of de apostels hadden wydverspreid gemeynden estiched.

De verwöösting van Jerusalem döär de romeinen in et jår 70 hevt as een slim belangryke geböärtenisse spöäled vöär et christendom. Nu wördden Rome et centrum in plaatse van Jerusalem. Nu waren ouk de meyste Apostels uut de tyd kummen en mossen de gelöyvigen vastigheid hebben; nu wördden de mondelinge oaverleaverings up papyre set. Vere van slim vöäle geskrivten bint et kanon van de bybel up-enöämen.

Nå de apostels en andere oogetügen kwamen de tyd vöär eare upvolgers. Een antal oavereleaverde geskrivten uut dee tyd bint vernömed nå de apostoliske vaders. De tyd van de apostoliske vaders geyt van 90 töt een med 160 nå Christus.

Ok in disse tied komt de kristenen vervolgd te wörden. Maa ok wördden d' eerste geleufsbeliedenisse op-esteld, 't canon wördden vaste-zet en begunnen zich de Apostoliese succesie te ontwikkeln.

Kiek ok: Apostoliese Vaars

Gnostik

Gnosticisme was een strouming den in disse eywe syn blöityd had. Hyr döden de gnostiken de christelike leyre samen med egyptiske mystik. En was dårümme slim swart-wit en in et geysteliken. Sy waren bynå teagen alles wat aerds is. By Nag Hammadi bint der de meyste gnostiske böke evünden, wårdöäre wy nu weated dat et een wyde strouming ewesd hevt en wyd-verspreied. Et hevt syn oorsprüng al årdig vrog: Eyne van de earste was et Tomas Evangeli, wülken ouk al årdig gnostisk is. Ümme en nåby 130 töt een med 160 nå Christus hevt de gnostik, tydens Valentinus leaven, syn höygtepünt ehad, en güngen den kop of rund de tyd dat et ortodokske christendom de ståtsgodsdeenst van et Romeinse Ryk wördden (312 n.Chr.).

Kiek ok: Gnostiek

Commons: Geskydenisse van et kristendom - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden.

Dit artikel is eskreaven in et sallandske dialekt van 't Vechtdal, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.