Kìrsttied

Kìrsttied (ook: midwinter, kìrst, joul of karst) is n internatsjonoal feest, woarbie de geboorte van Jezus Kristus vaaierd wordt. Dochs wordt tegenswoordeg, deur de ontkìrkelken van de wereld, aal meer dizze betaikenis vergeten en gaait t veuraal om de noflekhaid en de kado's veur de leutjen.

Kìrstboom mit kìrstfertuut (Sparreboom)

Kìrkelk feest

Op 25 dezìmber wordt de geboorte van t kindke Jezus vaaierd. t Feest wordt oetbundeg vaaierd mit kìrststaalken, n spesjoale mis en keerzen mit dennetoeksken der omhìn (zai Germoans feest).

n Soamenvatten t Reums-Katolieke biebelverhoal van kìrst

In Nazareth woonde n stel dij Maria en Jozef haitte. Maria zol mit Jozef traauwen goan, moar Maria bleek in wizze te wezen, deur Hillege Gaist. Oetìndelk besloot Jozef van Maria te schaaiden. Veurdat t zo wied was, dreumde hai over n engel dij zee: "Jozef, zeun van Doavid, wees nait benaauwd Maria, dien vraauw, bie die in hoes te nemen, omreden wat in heur verwekt is, komt van Hillege Gaist. Zai zel n zeun kriegen en doe moust Hom Jezus nuimen. Hai zel zien vôlk ja van heur zönden verlözzen."

Bezuik van de drij wiezen

Dou Maria al oareg wied op gang was mit heur wizze, beval de Reumse kaizer Augustes dat aal minsken noar heur geboortestee goan mozzen veur n volkstellen en volksregistroatsie. Zo ook Maria en Jozef, dij oet Betlehem kwamen. Onderweegs haar Maria aal meer waien en kon t nait meer holden, dus perbaaierden zai elke haarbaarg, moar naarngs haar man nog stee veur heur. Tot op lèstens, konden zai oetìndelk toch in n staal verblieven tuzzen t heu. Doar beveul zai, tuzzen de schoapen en ezels. Jozef, dij dit beloofd haar, nuimde t kind Jezus en legde hom in n krub, dij de daaiern al leegkaauwd haren.

In tieds leupen der in n maarke n poar kilometer gunder n wat schaiper mit heur schoapen nog wat te lopen. t Was aarg duuster en zai zagen naauwlieks wat, totdat n vel lucht heur omgeven verluchtte. t Was n engel. De schaiper waren nijsgierg en gongen gelieks richten t lucht tou. De engel (Gabriel) hong boven de staal woar Maria juust bevalen was. Hai sprak de woorden Gloria In Excelsis Deo. De schaiper gongen noar binnen en waren de eersten dij t kindke Jezus zagen.

In drij andere keunenkrieken, heurden drij wieze mannen, keunengen volgens summegen, dat dit kindke geboorn was. Zai raaisden aaldrij noar Betlehem om dit kind te zain. Zai brochten gold, wierook en mirre mit. Op 6 jannewoari kwamen zai aan, dizze dag wordt noudags nog aal Drijkeunengen nuimd.

Germoans feest

n Kìrstbakje

De olle Germoanen vaaierden t joulfeest, t zonnewendefeest, en midwinter, tegenswoordeg ook bekend as Sunt Tomas. Deurdat dit rond dezölfde doatem vaalt, is t nait zo vrumd dat de bienoamen van kìrst ook wel Joul en Midwinter binnen.

De germoanen broekden toeken van dìnnen om op te branden. Dit omreden de dìn mit zien noalden, as sybool veur de vruchtboarhaid stond. Hier hebben wie middelkerwies ozze kìrstboom aan te danken, wat aigelks n sparreboom is in stee van n dìnneboom.

Tegenswoordeg

Noudags wordt kìrst, veuraal in de Verainde Stoaten, vaaierd as t feest van de noflekhaid en kado's. t Gaait non ook om de kìrstman, dij op kìrstoavend deur de schösstain hin komt en kado's in hozevörrels aan de bözzem en onder de kìrstboom lègt. In de VS wordt de kìrstman ook wel Santa Claus nuimd, n vervörmen van Sunterkloas. De traditsie van Sunterkloas is middelkerwies in de tied van de kelonisoatsie van Amerikoa, overbrocht vanoet de Nederlanden richten New York en het zoch dou verspraaid over de rest van de VS en de rest van de wereld. Moar in stee van Spanje, komt de kìrstman van de Noordpool.

Mit kìrst wordt der voak oetgebraaid eten, maisttieds thoes, moar tegenswoordeg aal meer in n restaurant. Dit eten gebeurt voak mit femilie en/of vrunden. Om dizze noflekhaid en ainhaid in de wereld, hebben minsken ook voak wied vanteveurn verlet om kìrst. Tegenswoordeg is 26 dezèmber 2e kìrstdag.

In (Oost-)Grunnen en Oostfraislaand is t de traditsie om rond kìrst te begunnen mit t bakken van spekdikken. Ook wordt der begonnen mit t bakken van kniepertjes, moar dat gebeurt ook op aander ploatsen aan dis kaant van de Iesel. De bak hiervan ìndegt mit old en nij.

Leegsaksisch

• Drèents:
  • kaarst
  • karst
• Grunnegs:
  • midwinter
  • kìrst(tied)
  • joul
  • karst(tied) (Westerwôlds)
• Platduuts:
  • wienachten (Platduutse schriefwieze Wiehnachten)
  • wienachtstied (Platduutse schriefwieze Wiehnachtstied)
• Sallaands:
  • Kas(t)
  • Joel
• Stellingwarfs:
  • kastdaegen
  • kastfeest
  • kastmis
  • kast
• Tweants
  • kas
  • Kasfees
  • Mirreweenter
  • Jool
• Veluws*:
  • karst (uutspraak: [kɑs] of [kas)
  • kärst (Oost-Veluws, uutspraak: [kæs] of [kæɹs])
  • karsemes (Garder, Voorthuzen, Voorst)
  • käärstmissen (Vorden)

Commons: Kìrsttied - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden.

Schreven in t Oldambtsters van Loppersom