Lepeldiefjen

t Lepeldiefjen (oek wel lepeltjen, harderstasjen of herderstasjen eneumd; Capsella bursa-pastoris) is n plaante uut de kruusbloemenfamilie (Brassicaceae).

De plaante wördt ezien as ruut as e veurkömp in siertunen, in moestunen, in greslaand en op akkers. De benaming harder- of herderstasjen (of variaanten daorvan) kömp deur de hartvormige, 6–9 mm lange zaoddeusjes, die t model hebben van de tasse die vrogger deur schepers (herders) en boeren gebruukt wördden. n Aandere benaming is lepeltjesdief, dit kömp deur t lepelvormige blad.

Beschrieving

Wortelrozet

De rechtopstaonde, tot 60 sm hoge plaante is een- of tweejaorig. t Lepeldiefjen is wienterhard. De penvormige wortel is vake verhout. Rondumme de speulvormige wortel staon de bochtig etaanden blaojen in n wortelrozet.

De plaante bleuit van meert tot september mit witte bloemen, die egroepeerd staon in n trosse. De bloemen hebben vier tot 9 mm lange, witte kroonblaodjes. De kelkblaojen bin tot half zo lank as de kroonblaojen.

Veurkoemen

De plaante kömp over de hele wereld veur behalven op Polynesië, van Ieslaand in t noorden tot in de Alpen en de Pyreneeën op 3000 meter heugte. Hoewel de plaante deur veule insekten bezöcht wördt, kömp mer min kruusbestuving veur. Wel is der vake sprake van zelfbestuving.

De plaante kömp waorschienlik oorspronkelik uut t Middellaandse Zeegebied.

Staandplaotse

De soort verlangt n goed waoterdeurlaotende, wat zaanderige, stikstofhouwende grond in zunne of halfschaoduw.

Ekologie

Witte roest

t Lepeldiefjen wördt dikkels an-etast deur witte roest (Albugo candida). Utingen hiervan bin onder meer plaotselike verdikkingen en n witte anslag.

Gebruken

De plaante wördt in verschillende haandelsprodukten edaon. In de volksgeneeskunde wörd(d)en aoftreksels gebruukt tegen bloeiingen, ontstekingen van de urinewegen, en as kompres op open bloeiende wonden. Oek wördt t samen mit maretakke en meidoorne gebruukt tegen hoge bloeddrok. Jonge rozetblaodjes kunnen gebruukt wörden in de slaot, of esmoord in soepen.

Bloemdiagram

Nedersaksies

De naam lepeldiefjen, en variaanten op disse vorm, kömp van t spelletjen waorbie kienders de lepelvormige blaojen van de plaanten aofhaolen, en dus 'lepeldieven' bin. Disse benaming is overesprungen van 'daoder' op 'slachtoffer'.

Drèents:
- heksenlepelties (Ni'jlusen)
- herderstassie(n)
- lepelbluumpie (Ni'jlusen)
- lepelde(e)ifie, lepeldiefien
Oaveriessels (precieze locatie onzeker):
- herderstasje, herdersteske, harderstassie
- lepeltiesbloeme, lepeltjesbloeme, leppelbleumke, lepeltieskruud, leppelblad
- leppelke, leppeltje, lepeltien
- lepeldief, leppeldief, lepeldiefje, lepeldiefie
Sallaands:
- antepeuties (Asselt)
- erderstässien, erder(s)tassie(n), arderstassien
- herderstäschie, herderstässien härderstässie
- leppeltieskruud
- laepeltien
- laepeldief, leppeldiefie, leppeltiesdief
- rammelaar (Wannepervene)
- sleutelbloem (Blokziel)
- sleutelbluumpie (Veno)
Stellingwarfs:
- entepote
- lepeldief(ien)
- lepeltiesdief(ien)
- lepeltiesbloeme
- vorken-en-lepels
- vork-en-lepel
- lepels-en-vorken
- lepelgoed
- leugebas
- zaodlepeltien (t lepeltien van t lepeldiefien)

Tweants:
- tukkekroed (Ambt Dealdn)
- hennenkers (Eanske)
- leppel en vorke (Hengeveald)
- rammelaar
Veluws:
- herderstasjen
- herderstassien (Heerde, Une, Emst, Apeldoorne)
- herderstässien (Wezep, Vaossen)
- harderstasjen (Nunspeet)
- harderstassien (Epe)
- tassies (Une)
- lepeltjeskruud (Armelo, Bunsjoten)
- laepeltieskruud (Vaossen)
- lepeldief (Putten, Garder)
- lepeltjesdief (Barreveld)
- laepeltjesdief (Apeldoorne)
- lepeldiefjen (Nunspeet)
- lepelbluumpien (Elburg)
- lepeltiesblad (Veessen)
- laepelblad (Epe)
- lepeltjen (Nunspeet, Voorthuzen)

Uutgaonde verwiezing

Commons: Lepeldiefjen - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden.

SoortenBank.nl - beschrieving en aofbeeldingen

Dit artikel is eskreaven in et westveluwske dialekt van Nunspeet, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.