Mulder

Nen mulder of möllenoar is iemand den zich beazeghöld mit het malen van iets op ne windmölle. Mangsmoal wöd doar iemand met an-eduud den groan vermaalt tot meal. Et is n eeuwnold zelfstaandeg beroop. Mangsmoal wöd et moalbedrief op ne wind- of watermölle van va op zönne oaver-edragen.

Ne koornmölle was vrögger nen bi-jnao onmisboar underdeel van de voodselveurzening van ne stad of darp woardeur den koornmulder in de darpsgemeenschop ne belangrieke plaatse innam.

In völle gevallen was den mölder pachter van ne koornnmölle en was den lokalen adel, n gasthuus of et stadsbestuur eigenoar van de mölle. Toch waren vrögger völle mulders eigenoar van de mölle dee-t zie bemaalden. Poldermulders waren in dienst bi-j et waterschop woarin de mölle stoand. Mangsmoal konden dizze mulders van eur loon neet rundkommen en verhuurden zi-j zich in den zommer (as poldermöllen toch weagens watertekort buten warking waren) as boernknechte.

Ambacht

Et ambacht van koornmulder hef völle kanten: hi-j hef neet alleneg verstaand van et malen van groan, hi-j mot as windmulder ok verstaand hebben van et weer . Bi-jveurbeeld möt hi-j de wolkenvörmen good kennen, um te wetten wanneer hi-j de windmölle nog veileg kan loaten dreajen. Wanneer de mölle bi-j te starke wind lös geet, besteet et gevoar dat de mölle in braand vlög. Vrögger verloar den mulder dan ok veur lange tied ziene inkomstenbronne.

Noast et malen van groan en et umgoan mit de grillen van et weer, möt nen groanmulder de möllesteen' good können scharpen. Dat is iets wat reagelmoateg neudeg is um n good produkt te können kriegen.

Den bescharmheiligen van de möllenoars is Victor van Marseille.

Boerngemaal

Der was ok verskil in möllenoarsbedrieve. Dit hing nauw samen mit et gebruuk van de mölle. Sommege mulders maalden alleneg veur den bakkers. Anderen bruukten eure mölle um noast et groan veur de bakkers ok veur et vee van de boern te malen: et zogeneumde boerngemaal. Dit gebeurden vri-jwal oaveral op de mölle in de wat kleinere darpen. Doar kump et spreakweurd "Wee et eerst kump, dee et eerst maalt" vandan.

Betaling in goderen

Vrögger wodden den möllenoar neet betaald in geld moar in goderen. Hi-j schupten uut iederen toeten den e emalen had wat meal veur eigen gebruuk of veur wieteren verkoop (et schuprecht). De mulders mit n boerngemaal hadden et in den winter, as et vee op stal stoand, arg drök. As der dan genog wind stoand, wodden der dag en nachte gemoalen. In windstille tieden waren der gene inkumste en wodden de tied nutteg evuld mit bi-jveurbeeld onderhold an de mölle of den moalsteen'. Mangs ok had den mulder as anvulling op zien inkommen wark derbi-j as weerd, bakker, kollenhandeloar of heel e der wat poggen of hoonder bi-j.

Möllens in Nederlaand

Rundumme 1900 stoanden der in Nederlaand rundumme 10.000 möllens. In elk stad of darp was doar wal éne of meer te vinden um in de eerste leavensbehooften van de bewonners te können veurzeen: namelek groan tot meal malen um de dagelekse stoete te können bakken. Ok was de koornmölle ne ontmeutingsplaatse veur de darpsleu. Den stoommachine, later den dieselmotor en den elektromotor hebt de windmölle vort-edrukt. Later kwamen veur veevoer de zogeneumde hammermöllen, dee motories wödden an-edreaven en de onderholdsgeveulege moalsteen' oaverbodeg maken. Et mengvoor deed ok zien intreade, zodat den mulder meer handeloar wodden, en blef der van et beroop van möllenoar neet völle meer oaver. Tot in de jaoren '50 van de veurege eeuwe dreajden nog enkele koornmöllen veur et malen van groan veur boer en bakker en poldermöllen veur et verplaatsen van waater. Vandage is nog moar n klein antal leu beroops-mulder, dee uutslutend veur menseleke konsumptie maalt en alleneg in uutzunderleke gevallen wodt nog poldermöllens ebruukt.

Monumentenzörg

Vandage bunt der in Nederland nog zon 1200 möllens oaver. Dee bunt veur et grootste deel eigendom van gemeenten of stichtingen en wodt mit hulpe van monumentenzorg onderholden.

Vanof 1923 is de Vereaneging De Hollaandsche Mölle drok met et beholden van Nederlandse möllens. De vereaneging hef nen eigen webstea mit ne lieste van alle Nederlaandsen möllens.

Veur et behold van ne mölle is et belangriek dat hi-j reagelmoateg dreajt. Völle van de bestoanden möllens dreajn weakeleks dankzi-j den inzet van deskundige vri-jwillige mulders zodat wi-j gelukkeg noo nog könt zeen hoo vrogger mit de mölle ewarkt wodden.

Um et eeuwnolde ambacht van möllenoar op ni-je generoasies oaver te künnen bringen, besteet in Nederlaand vanof 1972 et Gilde van Vri-jwillige Möllenoars (GVM) mit n bi-jzunder lesprogramma veur möllens. Den opleiding duurt in den reagel twee joar. Den leerling mulder möt minstens éen joar op verskillende möllens hebben eleart en ewarkt, woarnoa um of eur n regionaol examen wöd of-enommen. Noa slaging vund anmelding plaatse veur et laandelek examen. As den leerling möllenoar bi-j et examen van De Hollaandsche Mölle blik hef egeaven van genog kennis en voardegheid, krig hi-j of zi-j et deur de ovverheid erkende getuugskrift van De Hollaandsche Mölle uut-ereikt. Doarnoast besteet in Freeslaand vanof 1973 et "Gild Fryske Mounders"(GFM) dat eavenens nen möllenoarsopleiding verzörgt.

Nedersaksisch

Achterhooks: möllenoar, mulder
Drèents:
- mulder
- maalmulder (ZWZ; maal = meel; maalmulder kan ok verwiezen naor 't insect de iekmulder)
Grunnegs: meulder, meulender
Sallaands: mulder
Stellingwarfs: mulder
Tweants: mulder/muller, mölder/möller, mölner
Veluws: mulder

In gebroek

In t Tweants beent r verskeaidene oetdrukkings woerin at ne mölle vuurkeump:

Det is water op zinne mölle - Doar hef hee gemak van
Wat in de mölle hebn - Wat oonder mekaander hebn, wat aandern neet weetn magnt
Dr is wat in de mölle - Dr geet wat gebuurn
Dat is nog/he'w nog in de mölle - Det is nog neet beslist