Zweeds

Et Zweeds (in et Zweeds: [svɛnːska]) is een Noord-Germaanse of Skandinavische tael mit meer as 10 miljoen sprekers. Et is de officiële tael van Zweden (omdebi'j 8,8 miljoen sprekers) en ien van de officiële taelen van Finlaand (omdebi'j 300.000 sprekers). Op de Finse Ålandseilanen is et Zweeds de ienigste voertael.

Verspreiding van et Zweeds

Et Zweeds is nauw verwaant an de aandere twie vaastelaand-Skandinavische taelen, et Deens en et Noors. Et Zweeds en et Noors, en in iets mindere maote et Deens, bin onderling redelik verstaonber. Pattie woorden bin aanders, grammatikaol kommen de taelen overiene. De spelling is wel verschillend.

Kenmarkend veur de uutspraoke van et Zweeds is de melodie: et is een toontael. D'r bestaon twie verschillende toonaksenten, en disse kunnen betekenisonderscheidend wezen. Et woord anden betekent, ofhaankelik van de intonaosie, "de ente" of "de geest". Hoe de toonaksenten daodwarkelik uutspreuken wodden is stark ofhaankelik van waor de spreker wegkomp. In et zuden onderscheiden ze de tonen meer in de lengte as in de toonhoogte. Butendat wodt een woord allienig mit toonaksent uutspreuken as et een belangrieke grammatikaole funktie in een zin vervult.

Taelgebiet

Et Zweeds is de nationaole tael van Zweden, veur 8 miljoen de memmetael en veur 1 miljoen immigranten de twiede tael. Et is ok een officiële tael in Finlaand en de memmetael van 5,9% (zowat 300.000 meensken) van de Finse bevolking, veurnamelik an de zuudwestkust (en op de eilanen). Op Åland is et veur 95% van de bevolking de memmetael. Veerder is in 3 Finse gemienten op et vasteland et Zweeds de ienige officiële tael: Korsnäs, Närpes en Larsmo. Et Zweeds is ok veur Finstaligen in hiel Finlaand een verplicht vak op de middelbere schoelen (gemiddeld 2 ure in de wieke). Ok in Estlaand is d'r een hiel klein gedielte van de bevolking dat Estlaand-Zweeds praot. In de Middelieuwen was dit tegen de 10% van de Estse bevolking, mar dit antal wodt rap minder. Zweeds is ok de memmetael van ien groep emigranten in de Verienigde Staoten, veural in de staoten Minnesota en Illinois. Ook in Zuud-Amerika (Argentinië en Brazilië) bin d'r kleine groepen Zweedstaeligen. Bovendien bin d'r over de hiele wereld 40.000 meensken die Zweeds leren (op volksuniversiteiten en aandere schoelen).

Officiële tael

Et Zweeds is de nationaole en officiële tael van Zweden. In et vleden bin d'r in et parlement wel goenend west die et Zweeds as ienige officiële tael van Zweden erkennen wilden, mar dat veurstel is ofwezen. In Fianland is et wel iene van de twee officiële taelen, naost et Fins. In de Europese Unie is et ok iene van de 23 officiële taelen zoas et ok in de Noordse Raod ien fan de drie warktaelen is (Deens en Noors bin de eren).

Woordeschat en alfabet

De woordeschat van et Zweeds bestaot grotendiels uut Germaanse woorden. Mit et Deens en et Noors is et Zweeds, veural in lexikael opzicht, in de Hanzetied slim beïnvloed deur et Nedersaksisch. Wieder bin der veural lienwoorden uut et Latien en Grieks (beide mit de komst van et kristendom), et Fraans (in de 17e ieuw) en et Hoogduuts, en bin der wat zeemanstermen uut et Nederlaans. Tegensworig wodden d'r veul woorden uut et Ingels overneumen, al dan niet anpast of letterlik vertaeld (leenvertaeling).

Et Zweeds wodt schreven mit et Latiense alfabet, waoran nao de z drie tekens toevoegd binnen: å, ä en ö. Disse tekens wodden as appatte letters zien en wodden ongeveer uutspreuken as [o], [è] en [eu]. De letter o wodt in de regel as [oe] en soms as [o] uutspreuken. Tredisioneel wodde de w niet as een appatte letter zien mar as een variaant van de V, en wodde dus ok bi'j de V sorteerd, mar sund april 2006 gelt de w as een volweerdige letter van et Zweedse alfabet, waormit et antal letters op 29 komp.