Vosbergenschriefwiese

De Vosbergenschriefwiese is n schriefwieze uut 1956 die bedoeld was um n eenheidsspelling te vormen veur t Nedersaksies dat espreuken wördt in Nederlaand, Duutslaand en derbuten. De schriefwieze ontstund as iene van een hiele riege intiatieven in 't kader van de Nedersaksische Beweging.

Ontstaon

De Vosbergenschriefwiese is op-esteld deur Jan Naarding en Arnold Rakers en hef in t tiedschrif 't Swieniegeltje estaon. De name kump van de conferentie op laandgoed Vosbergen in Eelde, 't conferentiehuus van de Rieksuniversiteit Grunning, waor disse schriefwieze vastesteld is. Daor kwamen gedurende verscheiden dagen tientallen kenners van en schrievers in de Nedersaksische streektalen bij menare um te risselveren aover onder meer 't spellingsvraogstok. Dizze studieconferentie was een initiatief van en wördden eleid deur Klaas Hanzen Heeroma van 't Nedersaksisch Instituut van de universiteit. Al eerder hadden op 't Everlo bij Deankaamp lu aover de spelling erisselveerd; daorumme det der ok wal spraoke was van de Vosbergen-Everlo(o)-schriefwiese.

Op Vosbergen wördden fonologie en schriefwieze bespreuken, waorbij hieltied een aandere deskundige een bepaolde variaant van de taal toelichtte. Wieder gunk 't aover de schrieverije van onder meer Twente en Benthem. Jan Naarding en Arnold Rakers wussen 't gezelschop te aovertugen van de neudzake van een ienheidsschriefwieze, zowal veur mandielige verstaonberheid as veur kwaliteit in de schrieverije. Zij waren ok de heufdontwarpers van wat op de leste congresdag as de Vosbergenschriefwiese anvaard wördden. Rakers schreef deraover in 't Swieniegeltje, een literair blad waorin de neie schriefwieze toe-epast wördden:

"See denkt - såas de schriefwiese van alle kultuurspråken - nich fonetisch, men fonologisch. See is up wettenschuppelike wiese untståån en wieder untwikkeld en gelükkigerwiese doch in övvereenstemminge met et språåkdenken van 'nieder dee siene språke good kent en versteet. See kan nich allene 'van bovven af' gevven wodden, see wocht up de sölfstandige hölpe van 't hele land."

Gebruuk en verval

De eerste dichtbundel in de Vosbergenschriefwiese was De Tied blif Baas: Gedichten et Joor rund (1955) van de Bentheimer Karl Sauvagerd. Daorop volgde Algerak (1959) van de Twent Arend Lamm. In zien inleiding op disse leste bundel schreef Arnold Rakers: "De schriefwiese van Vosbergen (of Everloo!) is så maklik, dat ieder kind se heel gaue leren kan (wel 't anders vertelt, weet nich wat he seg, of is te löi üm te begriepen dat de schriefwiese van iedere "kultuur-språke" effenties "leerd" wodden mot)."

In 1966 verscheen postuum Jan Naarding zien dichtbundel Dååd en drööm, deur Simon van Wattum (in dienst van 't Nedersaksisch Instituut) in de Vosbergenschriefwiese ezet. Van de gebruukte schriefwieze kwaamp drokte van. De Drèentse schrievers Bart Veenstra en Jan Weggemans zagen Naarding zien wark as naolaotenschop veur 't Drèentse volk; deur 't gebruuk van de Vosbergenschriefwiese zol disse naolaotenschop an een bulte lu veurbijgaon. Wieder vunden ze de schriefwieze Naarding zien Drèents ondrentste, vervalste en veraanderde.

Ondanks de andacht en alle pogingen um t Platduuts en t Nederlaands-Nedersaksies dichter bie mekaar te brengen is de Vosbergenschriefwiese nooit an-eneumen as algemene Nedersaksiese orthografie. Volgens sommigen was dat umdat der meuilike tekens in stungen, zo as de korona op de a en u, en de umluud. De Vosbergenschriefwiese mos de greui van t Nedersaksies as kultuurtaal n zetjen in de goeie richtige geven, mer daor bleek op t lest niet genog vraag naor te ween.

Veurbeeld

Hieronder steet t Grunninger gedichte Tweidonker deur Nikl. Griep (Jelte Dijkstra) in de Vosbergenschriefwiese en in de Grunninger spelling. Uut 't Swieniegeltje, darde jaorgang.

Vosbergenschriefwiese De regen tikt aintoneg En söört in ainernood Sien tröörlaid langs de wegen, Langs stoppellaand en sloot. De kimme spant sůk nauwer, De wereld wordt so klain; Hier våårt döör 't våle düüster De regenwind allain. De lichten, ver, in 't dörpke, Gåån ain vöör ain ůůt 't sicht; So slůten dågen... jåren Vöör ůns höör blinden dicht. De grauwe wilgen schůlen Daip důůknekt bie de sloot; De regen tikt aintoneg En söört in ainernood.	Grunningse spelling De regen tikt aintoneg En zeurt in ainernood Zien treurlaid laangs de wegen, Laangs stoppellaand en sloot. De kimme spant zok naauwer, De wereld wordt zo klain; Hier voart deur t voale duuster De regenwind allain. De lichten, ver, in t dörpke, Goan ain veur ain oet t zicht; Zo sloeten doagen... joaren Veur ons heur blinden dicht. De graauwe wilgen schoelen Daip doeknekt bie de sloot; De regen tikt aintoneg En zeurt in ainernood.

De spelling

Hieronder vie'j n uutleg van de Vosbergenschriefwiese deur Jan Naarding. Uut 't Swieniegeltje, darde jaorgang.

Bronnen

Helmut Lensing, Die Niederdeutsch-Bewegung nach 1945 in den Regionen Grafschaft Bentheim, Emsland und Ost-Niederlande, in: Osnabrücker Mitteilungen. Mitteilungen des Vereins für Geschichte und Landeskunde von Osnabrück (Historischer Verein), Bd. 125, Ossenbrugge 2020, S. 91-116.
H.T.J. Miedema, Het Nedersaksisch symposion (1955), in de Twentse Taalbank
F.G.H. Löwik (2003), De Twentse Beweging: strijd voor modersproake en eigenheid, Stad: Rieksuniversiteit Grunning
Jan Naarding, 'Over de spelling "Vosbergen"', in 't Swieniegeltje, darde jaorgaank.
Henk Nijkeuter (2022), '“De rannies met het rooie haor”. De Reynaertvertaling van Jan Naarding'.

Dit artikel is eskreaven in et westveluwske dialekt van Nunspeet, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.