Krim-Goties

t Krim-Goties is n Germoans dialekt dat tot t eand van de 18e aiw tou sproken wuir deur Goten ien geïsoleerde gebieden van de Krim (nou Crimea ien Oekrain).

Ien de eerste haelft van t eerste milenniom swörven de Goten oet over hail Uropa. Zie gongen nog veur de joartelling vot oet heur laand ien Skandinoavië (Götaland) en kwammen ien de midden van de 3e aiw ien Zuud-Ruslaand. Ien de 4e aiw mozzen de Goten liek as mennige aandere Germoanse stammen roemte maoken veur de Hunnen en begon de raais noar t westen tou.

Toch binnen de Gotiese sporen ien Zuud-Ruslaand nait veur aaltied oetwist. Dat bliekt oet n aantel bronnen van de 9e tot de 18e aiw tou. Der is maor ain bron dij wat meer informoatsie over de toal zölf geft: n braif van de Floamse diplomoat Ogier Gisleen van Busbeke (1522 – 1592), dij ien de periode 1554 – 1592 gezaant was ien Konstantinopel, oet 1562 en tou de eerste moal oetbrocht is ien 1589, geft n opsommen van n tachtigtal woorden en n laid dat ien dij toal wezen zol.

Busbekes informoatsie is ien n aantel opzichten twiefelachtig: zien bronnen wuiren nait deur elkenain erkend (de ain was n Graik dij Krim-Goties as tweide toal haar, de aander n Goot dij zien moudertoal veur t Graiks opgeven haar); wieder is der de meugelkhaid dat Busbekes beschrieven deur zien aigen Floams beïenvloud worden is: der binnen overdudelke fouten ien de gedrokte tekst, dij ozze ainigste bron is.

Toch is veul van de woordenschat dij deur Busbeke optekend wuir onmiskenboar Germoans.

Krim- Goties	betaikenis	Biebels- Goties	Aandere Germoanse synoniemen
Apel	"appel"	(onbekend)	Engels apple, Duuts Apfel, Sveeds (vild-)apel, äpple
Handa	"haand"	handus (v.)	Engels en Sveeds hand, Duuts Hand
Schwester	"zus"	swistar (v.)	Engels sister, Duuts Schwester, Sveeds syster
Hus	"hoes"	hūs (n.)	Engels house, Duuts Haus, Sveeds hus
Reghen	"regen"	rign (n.)	Engels rain, Duuts Regen, Sveeds regn
Singhen	"zingen"	(onbekeand)	Engels sing, Duuts singen, Sveeds sjunga
Geen	"goan"	(onbekeand)	Engels go, Duuts gehen, Sveeds gå
Busbeke vermeldt ook n aantel woorden dij hai nait herkeande, maor woarvan wie naauw overainkomende Germoanse woorden hebben:
ano	"hean"	hana (m.)	Nederlaands hen, Engels hen, Duuts Hahn, Sveeds höna
malthata	"zai praotte"	(onbekend)	Old-Engels maþelode, Sveeds mälte (olderwets), vergeliek ook t Limbörgs/Keuls Platt/Rienlaands/Nederfrankies: "moele(n)/mule(n)" ien vleden tied: "moelde".

Ook al berust de oorspronkelke kwalifikoatsie van dizze toal as Goties vermoudelk meer op etniese as toalkundige gronden - aans zaegd de sprekers wazzen Goten dus mos de toal ook Goties wezen - dailt ze n aantel dudelke fonologiese ontwikkelens mit t Goties oet de Biebelvertoalen van Wulfila. t woord ada, "aai" (Zweeds ägg) het de typies Gotiese verstaarking van de Proto-Germoanse *-jj- ien -ddj- (zo as ien Wulfila-Goties iddja "gong" van t Proto-Germoanse *ejjon). "Aai" ien t Proto-Germoans is *ajja.

Der binnen ook veurbeelden van kenmaarken dij ien Krim- en Wulfila-Goties bewoard bleven binnen, maor dij ien de West- en Noord-Germoanse toalen veraanderd binnen. Bieveurbeeld, zowel Krim- as Wulfila-Goties beholden de Germoanse /z/ as sibilant, wielst dit ien aal aandere Germoanse dialekten n /r/ worden is.

Maor der binnen perblemen mit de aannoame dat Krim-Goties simpelweg n deurontwikkelen is van t Goties oet Wulfila's Biebel. Eankelde ontwikkelens ien Wulfila-Goties binnen nait weerom te vinden ien t Krim-Goties, bieveurbeeld:

• Krim-Goties beholdt de Germoanse /e/ wielst dit ien Wulfila-Goties /i/ worden is, bv. Krim-Goties reghen, suuester, Wulfila-Goties rign, swister
• Krim-Goties beholdt de Germoanse /u/ veur de /r/ wielst Wulfila-Goties de /au/ het, bv. Krim-Goties vvurt, Wulfila-Goties waurþi.

Maor der binnen ook verliekboare ontwikkelens mit t West-Germoans, zo as de ontwikkelen van de /þ/ tot n plosief as ien Krim-Goties tria tegenover Wulfila-Goties þriu. Verschaaidene historiese bronnen nuimen de overainkomst mit t Nederduuts en de verstoanboarhaid van t Krim-Goties veur Duutstoaligen.

Der binnen hierveur twei meugelke oorzoaken: dat Krim-Goties n apaarte tak is van Oost-Germoans, aofwiekend van Wulfila-Goties; of dat Krim-Goties aofstamt van West-Germoanse migraanten dij ien de vrouge middelaiwen noar de Krim vervoarden en woarvan de toal vervolgens deur t Goties beïenvloud wuir.

Baaide theorieën wuiren ien de 19e aiw tou de eerst moal bekendmaokt en worden tegenswoordig respektievelk deur Stearns en Grønvik aan twiefelt. Ook al is der gain overainkomst over dit perbleem, der wordt wel aalgemain aannomen dat Krim-Goties nait van Wulfila-Goties aofstamt.

t Laid dat Busbeke optaikend het is minder overdudelk Germoans en bliekt nait definitief te vertoalen. Der is gain overainkomst over of t waarkelk Krim-Goties is.

Rond 1780 berichtte de oartsbisschop van Mahiljow, Wit-Ruslaand over n bezuik aan de Krim woar hai aan de zuudkust en bie Sevastopol "Tatoaren" ontmout har dij n toal proatte dij op t Platduuts leek.

Bronnen

• Hempel, H., Gotisches Elementarbuch (Berlien, 1966)
• MacDonald Stearns, Crimean Gothic. Analysis and Etymology of the Corpus, Saratoga 1978. Hierin staait de Latainse tekst van Busbekes verslag mit n Engelse overzetten.
• MacDonald Stearns, "Das Krimgotische". In: Heinrich Beck (ed.), Germanische Rest- und Trümmersprachen, Berlin/New York 1989, 175-194.
• Ottar Grønvik, Die dialektgeographische Stellung des Krimgotischen und die krimgotische cantilena, Oslo 1983.

Boetende heanwiezen

• Busbekes verslag, ien t Latain
• Introduction to Crimean Gothic - Universiteit van Texas ien Austins introduksie ien Krim-Goties (aan t eand van de bladziede)

Dit artikel is schreven ien de Algemaine Leegsaksiese Schriefwieze