Lieste van dierengelujen

Veur gelujen van dieren bestaon der veule verschillende warkwoorden, die vake heel in t biezunder bie één diersoorte heuren. t Zelfde geldt veur de klanknaobootsingen. Opmarkelik van n antal van disse warkwoorden is dat ze gien verbaand lieken te hebben mit t geluud dat ze weergeven, zo as t "balken" van de ezel en t "mekkeren" van t schaap. An de aandere kaante bin der dieren die eneumd bin naor de naobootsing van der roep, bieveurbeeld tjiftjaf (die mu'j niet in t wiere haolen mit de Aziatiese huusgekko, oek wel tjitjak eneumd, n Aziatiese onomatopee), oehoe en gruto. De gelujen in de onderstaonde tabel bin de gelujen die ze volgens verschillende Nedersaksiese dialekten proberen nao te bootsen. De interpretasie van disse gelujen verschilt vake van taal tot taal; soms is t verschil zelfs arg verrassend, n kikker zeeg in t Engels bieveurbeeld niet "quack" mer "ribbit".

Geluudsbron

De meeste gelujen bie gewarvelden wörden mit de bek en/of de keel emaakt, waorbie voegelzang deur de syrinx kömp en zoogdiergeluud deur t strotte en stembaanden. Mer heumsen maken der getjirp deur de vleugels langes mekaar te strieken, gorilla's trommelen der eigen op de borst, spechten hakken mit der snavels in bomen en olifanten trompetteren niet allinnig mit der slurve (neuze), mer maken oek mit der vootzolen infrageluud waormee ze kommuniseren.

Doel en betekenisse

Veule gelujen beheuren tot n systeem van dierenkommunikasie. Welende soorten hebben n rippertwaar an gelujen mit welende funksies. Onder aandere bie ganzen is dit oek veur de meens goed te heuren. Der bin alarmgelujen (luud gakken), dreiggelujen (sissen) en veule aandere. Onderzeukers van dierengedrag zien dan elk type as n aander ethologies signaal. De meeste dierengelujen bin ericht op soortgenoten en oek dreiggelujen die veur indringers bedoeld bin, kunnen tegelieke informasie bevatten veur soortgenoten.

Mer der bin oek gelujen die in de eerste plekke n prakties doel hebben of n bieverschiensel bin, zo as de ultrasone gelujen veur echolokasie bie vleermuzen en niezen en pruusten. Oek is van veule gelujen niet bekend of ze n doel hebben, bieveurbeeld t brommen of zoemen van bromvliegen en t klapwieken van voegels. Dit leste is, liekas aandere vlieggelujen, n bieprodukt van de vlucht, mer t is wel meugelik dat soortgenoten, roofdieren of aandere soorten in t ekosysteem der informasie uuthaolen.

Overzicht

Dit overzicht laot per dier t warkwoord zien dat bie zien geluud heurt en de klanknaobootsing in t Nedersaksies van t geluud, veur zovere as ze bestaon of bekend bin.

Dier	Warkwoord	Geluud
aap	brullen, schrouwen	oeh
baviaan	bleuken
beer	grommen	grom
bieje	zoemen	zoem
dolfien	klikken	klik
duve	roekoeën	roekoe
enten	kwaken	kwaak
ezel	balken, iaën	ia
fazante	kokkeren
ganze	kwekken sissen	kwek
geite	mekkeren	mae
hamster	piepen	piep
hart
heileuver	kleppen	klep
heumse	tjirpen	tjirp
hond	bleuken, keffen tjoenken, piepen grommen	woef, waf
hyena	lachen
ikster	klappen, kwekken
jachtvoegel
jakhals	lachen
kalkoen
katte	mauwen, miauwen spinnen, snorren blaozen hulen	miauw prr
kiepe	kakelen	pok
kikker	kwaken	kwaak
kuken	piepen	piep
ko	loeien, bulken	moeh
koekoek	reupen	koekoek
kreie	krassen	krakra
leeuw	brullen	whaa
meeuw
mogge	zoemen	bzzz
mosse	tjilpen, piepen	tjilp
muus	piepen	piep
neushoorn
olifant	trompetteren
papegaai	praoten	lorre, koppiekrauw
pauw
peerd	hinniken	hihi
rave	krauwen	kra
ree	briesen
schaap	mekkeren, bleiten	mèèè
slange	sissen	ssj
tieger	brullen
tortelduve	koeren
ule	hulen, reupen, oehoeën	oehoe
varken	knorren	knor, oink
vis		blub
voegel	fluiten, zingen, piepen, tjilpen	piep
walvis	zingen
wild varken	briesen
wolf	tjoenken	auwhoe
zeehond	bleuken, hulen	oenk
zwaoluw	kwetteren

Dit artikel is eskreaven in et westveluwske dialekt van Nunspeet, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.