Tessel

Et eiland Tessel (Westfries: Tessel) is et grootste van de Nederlaandse Waddeneailanden en, samen mit et onbewonde Noorderhoaks, ne gemeente in de Nederlaandse previnsie Noord-Hollaand. De bewonners neumpt ze Tesselaars.

Gemaente Tessel
(Vlagge van Tessel)	(Waopen van Tessel)
Lokatie van de gemeante Tessel
Informasie
Proveensie	Noord-Holland
Heufdplaatse	Den Burg
Geografie en bevolking
Öppervlakte  - Laand  - Water	585,96 km² 169,82 km² 416,14 km²
Inwonners Bevolkingsdichtheid	13.718 (2006) 80,8 inw./km²
Koordinaten	53° 5′ N, 4° 49′ O
Aoverig
Belangrieke verkeersaoders	N501, TESO-veerdienst
Netnummer	0222
Postkode	1790-1797
Offisiële webstie www.texel.nl

Algemeen

Et eilaand ligt sinds olde tieden in Texla. De oppervlaakte is 585,96 km² woarvan et grootste deel (416,14 km²) binnen- en butenwater, 't landoppervlaak is moar rundnum de 170 km². Tessel is rundum 20 km lang en de gemiddelde breedte 8 km. De eerste inwonners van Tessel bunt doar meugelek vanof de Midden-Steentied (8000-4500 v. Chr); archeologen hebt doorveur anwiezingen evonden. In 1415 hef Tessel (et hele eilaand) stadsrechten kreggen en is doordeur (an oppervlakte) de grootste stad van Nederlaand.

Plaetse in de gemeente

Darpen/Gehuchten:

• 't Horntje
• Den Cocksdarp
• Den Koog
• Den Waal
• Den Burg
• Den Hoorn
• Oost(tessel)
• Oosterend (Tessel)
• Oldenschild
• Zuud-Eierlaand

Buurtschoppen:

• Bargen
• Burger Ni-jlaand
• Den Koele
• Den Noale

Tessel en Eierlaand

Et eilaand Tessel bestond vrögger uut twee eilaanden: 't zudeleke Texel en et noordeleker eleagen Eierlaand. In 1630 wierd den Zaanddiek an-elegd woordeur dee twee Waddeneilaanden ene wierden. In 1835 richtten den uut Antwerpen kommende Nicolas Joseph De Cock samen mit enkele aandere heern ne noamloze vennootschap op dee de kwelder tussen Eierlaand en Tessel zol dreugeleggen veur boerngebruuk. In den ni-j an-elegden polder Eierlaand wierd in 1836 ok een darp gesticht dat eerst Nie-jdarp eneumpt wierd, moar dat later noar him veneumd wierd: De Cocksdorp.

Scheepsvoart

In de tied van de VOK (17de en 18de eeuwe) vertrokken de scheape uut Amsterdam, Enkhuzen en Hoorn vanof de rederi-je van Tessel noar de Oriënt. Dit brach toon völl wark op et eilaand. Zo waren doar bi-jveurbeeld völle loodsen neudeg om de scheape veilig deur et Moddergat langs de zuudpunte te leiden. Dat wierd later ovver-enommen deur de walvisvoart. Ok de visseri-j was ne belangrieke bronne vab bestoan. Den haavn van Oldenschild was hiervan et centrum. Noe hef Oldenschild nen vloot van rundum 30 Noordzeekotters veur garnalenvisseri-je op de Waddenzee. Doarnaast hef et darp nen ni-jen jachthaavn.

Dialekt

Een deel van de Tesselaars spreakt een eigen dialekt. Dit dialekt, et Tessels, wöd veural in de 'butendarpen' esprokken moar bi-jnoa neet meer in Den Burg en Den Koog. Et Tessels lik veul op et Wierings, et dialekt van 't veurmoalege eilaand Wieringen, beiden bunt een soort West-Frees. Ok mit Zeeuws en Westvlaams bunt der opvallende geliekenissen. Et Tessels is dan ok een apart kustdialekt, da'j as Ingvaeoons zeen könt.

Et dialekt is beholdend: de Nederlaandse ij en ui klinkt nog as ie en uu, zoas in et Nedersaksies. Zo wont (weune) Tesselaars in een huus en wöd dat huus teggen de zee bescharmd deur nen diek. Andere kenmarken van et Tessels bunt et vortloaten van ge- bi-j volteujde deelwoorden (dat hei'k deen - dat he'k edoane) en et uutspreaken van sk- veur "sch-" (skéép = schoap).

De grammatika van et Tessels hef völl gemeen met dee van 't Frees. Volgens sommegen kump et Tessels dan ok van et Oldfrees of. Mangsmoal wöd et dialekt as een ovvergangsdialekt tussen Frees en Hollaands ezene. Net as bi-j et Frees bunt samenstellingen van et type hee het staan bleve, woarbi-j bleve een volteujd deelwoord is, en neet, zoas in et Holaands, een infinitief (hi-j is blieven stoan).

Of et Tessels in den tookomst beholden zal blieven is neet zeker. Et Tessels wöd joar noa joar minder esprokken. Et begunt derop te lieken dat ze in Tessel meer noar de algemene umgangssproake van Noord-Holland goat proatn. Et dialekt wöd dan vervangen deur regiolekt.

Uutgoande verwiezingen

• Webstea Gemeente Texel

Galleri-je

• 
  Stroate in Den Burg
• 
  Karkjen in Den Koog

Commons: Tessel - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden.

Perveensie Noord-Hollaand

Gemienten: Aalsmeer · Alkmaar · Amstelvene · Amsterdam · Bargen · Beverwiek · Blaricum · Bloomendaal · Castricum · Den Helder · Diek en Weerd · Diemen · Drechterlaand · Edam-Volendam · Enkhuzen · Gooise Meren · Haorlem · Haorlemmermeer · Heemskarke · Heemstede · Heiloo · Hilversum · Hollands Kroon · Hoorn · Huzen · Koggenlaand · Laandsmeer · Loaren · Medemblik · Older-Amstel · Oostzaan · Opmeer · Purmerend · Schagen · Stede Brook · Tessel · Uutgeest · Uuthoorn · Velsen · Waterlaand · Wiedemeren · Wormerlaand · Zaandvoort · Zaanstad