Grunnegs (Westerkertiers)

Dizze ziede kin zain worden as de Westerkertaaierse toalwiezer (Westerkertierse toalwiezer), de ziede dij t Westerkertaaierse dialekt beschrieft, môr staait binnen de Grönnegse toalwiezer om de staarke reloatsie mit t Grönnegs dudelk tou moaken.

t Westerkertierse toalgebied

Van no oaf aan wordt der op dizze ziede ien t Westerkertiers schreven.

t Westerkertiers wordt voak zien as n dialekt van t Grunnings, moar is eiglek zo aans dat t ok as apaarte dialektgroep zien worden kin. De typisch Grunningse tweeklanken ai, ou en ui kommen niet vör ien t Westerkertiers. Vör aander Grunningers klinkt t Westerkertiers veul Hollaandser, moar dat komt niet deur de ienvloed van t Hollaands, moar van t Fries. t Westerkertiers is den ok staark verwant an t Woldfries, dat verder noar t westen toe proat wordt.

Eén Westerkertiers bestoat niet, t bestoat weer uut vier lutsje dialekten dij't onderling goed verstoanboar bennen. Hoe verder noar t noorden toe, des te meer liekt t dialekt op t Hoogelaandsters en hoe verder noar t zuden toe, des te meer liekt t dialekt op t Fries en t Stellingwaarfs.

Schriefwieze

bewark

Over t algemeen wordt de schriefwieze van t Grunnings bruukt. Der bennen dan ook geen apaarte tekens, aksenten of kombinoatsies. Ondanks dat de Westerkertierse oa meer op de Drentse ao liekt, wordt wel oa schreven om de Grunningse regels aan te holden.

Uutsproak

bewark

t Westerkertiers het noast de aandere klanken ook n bitke n aandere uutsproak as de aandere Grunningse dialekten. Zo as al zijt, liekt de Westerkertierse oa meer op n Drentse ao. Doarnoast bennen der verscheidene Friese kenmaarken, zo as dat de i meer uutsproken wordt as e (binnen-bennen, hin-hen, grind-grend). Ok de vrij lanksoame uutsproak, de veule hoogteverschillen en de 'dikke l' kommen ien t Fries vör. Ien t zuden wordt sch- uutsproken as sk- en ien t hiele gebied wordt de g sums uutsproken as de Friese g, moar allenneg aan t begun van n woord en voak as de g volgd wordt dör n r, zo as 'grend' en 'gres'/'gras'. De Westerkertierse aa wordt niet uutsproken as ien t Grunnings (/æ/) moar meer as ien t Fries. De r valt ok niet vort zo as dat ien t Grunnings zo is aan t ènde van n klinker. De 'eu' wordt eerder oetsproken as ö. Achter de ui komt ien t Westerkertiers nog n j-klank, ien stee van n w-klank zo as ien t Grunnings.

Grammoatiek

bewark

Persoonlieke veurnoamwoorden

bewark
Nominatief Genitief Datief Akkusatief
ik mienent mij/mie mij/mie
doe dienent die die
hij, zij, t zijnent, hörent/harrent hom, hör/har hom, hör/har
wij ozzent os os
joe, jem joenent jem jem
zij hörent/harrent hör/har hör/har

Waarkwoordvervoeging

bewark

t Westerkertiers vervoegt waarkwoorden liek as t Grunnings. De eerste persoon enkelvold kriegt niks, de tweede persoon enkelvold kriegt -st, de daarde persoon enkelvold kriegt -t en de meervoldvörms kriegen -en.

Veurnaomwoord OTT OVT VT
Ik ben was heb wèst
Doe bist wast hest wèst
Hij is was het wèst
Wij bennen wazzen, wannen hebt wèst
Joe bennen wazzen, wannen hebben wèst
Zij bennen wazzen, wannen hebben wèst

Woordenliest

bewark

Deur de körte ligging bie Frieslaand het t Westerkertiers ook veul kenmaarken dij aander Grunningers gôw as Fries zien. Een van dij kenmaarken is de woordschat. Hieronder stijt n liest op alfabet van Westerkertierse woorden mit doarachter t Oldambtster woord.

  • at - dat, as, of (vb: wanneer at dat is; dij't = dij at)
  • bei - beern, bes
  • betalen - betoalen
  • bij - bie
  • blom - bloum
  • bozzem - bözzem
  • butter - botter
  • deensdag - dìnsdag
  • dèl - omdeel, doal
  • dô - dou
  • doags - doagelks (ien t Oldambtsters betekent 'doags' 'per dag')
  • doar - woar (hij zee doar't er was - hai zee woar of er was)
  • e - de (voak oafkört noa n veurzetsel)
  • faan - veen, klain
  • gien - gain
  • grend - grind
  • groen/gruun/gruin - gruin
  • heit - voader
  • hielendaal - hailmoal
  • hoofd - heufd
  • huus - hoes
  • ien - in
  • jem, jim - joe (datief en akkusatief, sums ok nominatief)
  • keeuw - kin
  • kiend - kind
  • krekt - prezies
  • la(a)ndskap - laandschop
  • leggen - liggen
    • hij lijt - hai ligt
  • mem - mouder, moeke
  • met - mit (baaident NL: 'mee' en NL: 'met')
  • de midden - t midden
  • moaken - moaken
    • ik moek - ik muik
  • moeten - mouten
    • ik mös - ik mos
  • nemmen - nemen
  • niet - nait
  • nô - nou
  • numen - nuimen
  • oavends - soavends
  • ald, old - old
  • piek - tuut, kuken
  • plak - ploats
  • rijt, riet - rait
  • rog - rôg, raai
  • schosstien - schösstain
  • speul - spel
  • stien/steen - stain
  • stoan - stoan
    • hij stijt/stoat - hai staait
  • stuut - stoet
  • sukker - suker
  • Suusterveen - Surhoesterveen
  • toe, to - tou
  • tuun - toen
  • twalef - twôlf/twôlven
  • twee - twai
  • vienden - vinden
  • voaie - voader
  • vroeger/vrogger - vrouger
  • wiend - wind
  • wieten, weten - waiten
  • woertel - wöddel
  • zeggen - zèggen
    • hij zijt - hai zègt
  • zölf - zulf

Zegswiezen

bewark
Westerkertiers Nederlaands
Klaarkommen/kloarkommen

Denkst doe doar om? Jauwor, komt kloar!

Voor elkaar/in orde komen

Denk je eraan? Ja hoor, komt in orde!