Grunnegs A

Grunnegse woorden dij begunnen mit A oet t Grunnegs woordenbouk.

Aai

Betaikenis 1

• Oetsproak: /aːɪ/
• Meervold: Aaier
• Aander meugelkheden:
• Ôfgelaaide woorden:
  • Tuudaai (kippenei)
  • Aaidoor (eierdooier)
  • Aaierjong (jongste knecht)
  • Aaierproem (dikke pruim)
  • Aailoof (klimop, lett. eierblad)
• Nederlaands: ei
• Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'ajjam', meugelk van t Proto-Indo-Uropese 'ōwyóm'.
• Vervougen:

Betaikenis 2

• Oetsproak: /aːɪ/
• Meervold: aaier
• Aander meugelkheden:
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: teelbal
• Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'ajjam', van t Proto-Indo-Uropese 'ōwyóm'.
• Vervougen:

Betaikenis 3

• Oetsproak: /aːɪ/
• Meervold: aaier
• Aander meugelkheden: oog
• Ôfgelaaide woorden:
  • aailaand (eiland)
  • Nördenaai (Nordeney, waddeneiland in de landkreis Aurich)
• Nederlaands: oog (oude geografische naam voor eiland; vergelijk Schiermonnikoog, Jersey en eiland)
• Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'awjō', van t Proto-Indo-Uropese 'əkʷā-'
• Vervougen:

Aaiber

• Oetsproak: /aːɪbər/
• Meervold: aaibers
• Aander meugelkheden: aaibert, eiber (NVL, WEK), störk (WEV)
• Ôfgelaaide woorden:
  • Eibersburen/Aaibersboeren (ploats gem. Grodegast)
  • Aaiberbek (gele lis)
  • Aaibersblo(u)m (gele lis)
• Nederlaands: ooievaar
• Heerkomst:
• Vervougen:

Aaid

Betaikenis 1

• Oetsproak: /aːɪt/ of /ɑːɪt/
• Meervold: -
• Aander meugelkheden: aaltied, aaltieds, immer (as man over t verleden proat)
• Ôfgelaaide woorden: aaids (altijd maar weer)
• Nederlaands: altijd
• Heerkomst: Van 'aal' en 'tied'
• Vervougen:

Betaikenis 2

• Oetsproak: /aːɪt/ of /ɑːɪt/
• Meervold:
  • aaider (oldmoods)
  • aaiden (nijmoods)
• Aander meugelkheden: aaide (VEK)
• Ôfgelaaide woorden: aaiden (eggen, werkwoord)
• Nederlaands: eg (landbouwgereedschap)
• Heerkomst:
• Vervougen: -

Aailaand

Betaikenis 1

• Oetsproak:
• Meervold: aailanden
• Aander meugelkheden:
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: eiland
• Heerkomst: Van 'aai' en 'laand'
• Vervougen:

Betaikenis 2

• Oetsproak:
• Meervold: -
• Aander meugelkheden: Schiermunnekoog, Skiermunnekoog
• Ôfgelaaide woorden:
  • Aailaander (inwoner van het eiland Schiermonnikoog)
  • Aailaanders (dialect van Schiermonnikoog; inwoners van het eiland Schiermonnikoog)
• Nederlaands: Schiermonnikoog (bijnaam)
• Heerkomst: Van 'aailaand' (eiland). Schiermonnikoog ligt boven Groningen en was in het verleden, naast Borkum, het enige waddeneiland dat frequent door Groningers werd bezocht, waardoor het de koosnaam 'os aailaand' (ons eiland) kreeg.
• Vervougen:

Aaisk

• Oetsproak: /ɑːɪsk/
• Meervold: aaisken, aaisen
• Aander meugelkheden: aais
• Ôfgelaaide woorden: aaisken (eisen, werkwoord)
• Nederlaands: eis
• Heerkomst: van t Oldsaksische 'ēscian', van t Proto-Germoanse 'ayǝs-'.
• Vervougen:

Aal

Betaikenis 1

• Oetsproak: /ɑːl/
• Meervold: -
• Aander meugelkheden:
• Ôfgelaaide woorden:
  • aalmoal (allemaal)
  • aalweegs (steeds, tijdsuitdrukking, bv. ik leer aalweegs meer)
• Nederlaands: al, alle
• Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'alnaz'.
• Vervougen:

Betaikenis 2

• Oetsproak: /ɑːl/ of /aːl/
• Meervold:
• Aander meugelkheden: aingoal
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: steeds, voortdurend
• Heerkomst: meugelk n ôfkörten van 'aingoal'
• Vervougen:

Aalmoal

• Oetsproak: /ɑlmɔːl/
• Meervold:
• Aander meugelkheden: apmoal, aal
• Ôfgelaaide woorden: apmoal (allemaal)
• Nederlaands: allemaal
• Heerkomst: van 'aal' en 'moal'
• Vervougen:

Aaltied

• Oetsproak: /ɑːltit/
• Meervold: -
• Aander meugelkheden: aaltieds, aaid, immer (as man over t verleden proat)
• Ôfgelaaide woorden: aaltieds, aaid (altijd)
• Nederlaands: altijd
• Heerkomst: Van 'aal' en 'tied'
• Vervougen:

Aanbetern

• Oetsproak: /æːmbeɪtərn/
• Meervold:
• Aander meugelkheden:
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: herstellen van ziekte
• Heerkomst: van 'aan' en 'beter'
• Vervougen:
  • Ik beter aan
  • Doe beterst aan
  • Hai betert aan
  • Wie,joe,zie betern aan
  • Ik bin aanbeterd

Aander

Betaikenis 1

• Oetsproak: /æːndər/
• Meervold:
• Aander meugelkheden: ander
• Ôfgelaaide woorden:
  • aans (anders)
  • aanderzieds (aan de andere kant)
  • elkander, ainander (elkaar)
• Nederlaands: ander
• Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'anþaraz'
• Vervougen:

Betaikenis 2

• Oetsproak: /æːndər/
• Meervold:
• Aander meugelkheden: kommende, ander
• Ôfgelaaide woorden:
  • aanderdoags (genitief van "morgen", bv. aanderdoagsoavends (morgenavond))
  • aandermoal (de volgende keer)
• Nederlaands: volgende (bij tijd, bv. aander week (volgende week))
• Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'anþaraz'
• Vervougen:

Aandij

• Oetsproak: /æːndæɪ/
• Meervold: aandijen
• Aander meugelkheden: aangrui
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: groei, aangroeing (zelfstandig naamwoord)
• Heerkomst: van 'aan' en 'dijen' (groeien, vergelijk uitdijen)
• Vervougen:

aanlangen

• Oetsproak: /æːnlæŋː/
• Meervold:
• Aander meugelkheden:
  • geven
  • baiden
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: aangeven, aanrijken, aanbieden
• Heerkomst: van aan en langen (binnen handbereik brengen)
• Vervougen:
  • Ik lang aan
  • Doe langst aan
  • Hai langt aan
  • Wie, joe, zai langen aan
  • Ik heb aanlangd

aanpeerdjen

• Oetsproak: /æːmpɪtjən/ of /æːmpɪːətjən/
• Meervold:
• Aander meugelkheden:
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: stimuleren, aanzetten tot
• Heerkomst: van 'aan' en 'peerd' (paard) - afkomstig van het slaan met een zweep om een paard aan te zetten tot werken.
• Vervougen:
  • Ik peerdje aan
  • Doe peerdjest aan
  • Hai peerdjet aan
  • Wie,joe,zai peerdjen aan
  • Ik heb aanpeerdjed

Aargens

• Oetsproak: /æːgŋs/
• Meervold:
• Aander meugelkheden: aargenswoar, aargendwoar
• Ôfgelaaide woorden: aargenswoar, aargendwoar (ergens)
• Nederlaands: ergens
• Heerkomst:
• Vervougen:

Aaske

• Oetsproak: /æːskə/
• Meervold:
• Aander meugelkheden: aask
• Ôfgelaaide woorden: aaskemmer (prullebak, lett. asemmer)
• Nederlaands: as (overblijfsel van vuur)
• Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'askōn'
• Vervougen:

Acht

Betaikenis 1

• Oetsproak: /æxt/
• Meervold: achten
• Aander meugelkheden: aacht(e)
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: acht (getal)
• Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'ahtōu', van t Proto-Indo-Uropese 'oḱtṓw'.
• Vervougen:

Betaikenis 2

• Oetsproak: /æxt/
• Meervold:
• Aander meugelkheden:
  • aandocht
  • achtenis (WEV)
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: aandacht (die je moet/zou moeten geven; vergelijk Geef acht!)
• Heerkomst: van t Oldsaksische 'āhta'
• Vervougen:

Admis

STD

• Oetsproak: /ædmɪəs/
• Meervold:
• Aander meugelkheden:
  • asmis
  • sums
  • sumtieds
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: soms
• Heerkomst:
• Vervougen:

Adìnlek

• Oetsproak: /ædɪənlək/
• Meervold:
• Aander meugelkheden:
  • adìn-, adènliek(s)
  • aibels
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: behoorlijk
• Heerkomst:
• Vervougen:

Adrillen

• Oetsproak:
• Meervold:
• Aander meugelkheden:
• Ôfgelaaide woorden: Adrillenkaarms (allerheiligenkermis in Winschoten)
• Nederlaands: allerheiligen (christelijke feestdag)
• Heerkomst: Meugelk van alderhillegen.
• Vervougen:

Affeer

• Oetsproak: /əfɪːər/ of /afɪːər/
• Meervold: affeers of afferes
• Aander meugelkheden:
  • affere
  • waark
  • boan
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: beroep, (professionele) betrekking
• Heerkomst: van t Franse 'affaire', van t Latainse 'ad facere' (doun)
• Vervougen:

Aibels

• Oetsproak: /ɑɪbols/
• Meervold:
• Aander meugelkheden:
  • hail
  • slim
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: erg, zeer (zoals in "zeer bekwaam")
• Heerkomst:
• Vervougen:

Aigen

• Oetsproak:
• Meervold:
• Aander meugelkheden:
• Ôfgelaaide woorden:
  • aigense (eigen, zelfstandig naamswoord)
  • aigender (eigenaar)
• Nederlaands: eigen
• Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'aiganaz'
• Vervougen:

Aigenste

• Oetsproak:
• Meervold:
• Aander meugelkheden: (de)zulfde
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: (de)zelfde
• Heerkomst: van 'aigen'
• Vervougen:

Ain

Betaikenis 1

• Oetsproak: /ɑɪn/ of /ɒɪn/
• Meervold: ainen
• Aander meugelkheden:
  • een (WEK)
  • eein (NVL
  • ein (WEV, HGL deur de rieke boeren)
  • aine (VEK as telwoord, bv. ik heb ain appel en doe hest ook ~)
• Ôfgelaaide woorden:
  • aineg (enig)
  • allain (alleen)
  • aine (iemand)
  • ains (eens)
• Nederlaands: één (getal)
• Heerkomst: van t Oldgrönnegse 'ien', van t Oldfraise 'ān', van t Proto-Germoanse 'ainaz', van t Proto-Indo-Uropese 'ānóynos'
• Vervougen:

Betaikenis 2

• Oetsproak: /ɑɪn/ of /ɒɪn/
• Meervold:
• Aander meugelkheden: n (ôförting ien t aaldoagse sproakbroeken)
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: een (lidwoord)
• Heerkomst: van t Oldgrönnegse 'ien', van t Oldfraise 'ān', van t Proto-Germoanse 'ainaz', van t Proto-Indo-Uropese 'ānóynos'
• Vervougen:

Aine

• Oetsproak: /ɑɪn/ of /ɒɪn/
• Meervold: gounend, welken
• Aander meugelkheden:
  • ene (WEK)
  • eeine (NVL
  • eine (WEV, HGL deur de rieke boeren)
• Ôfgeleide woorden:
• Nederlaands: iemand
• Heerkomst: van 'ain'
• Vervougen:

Ains

• Oetsproak: /ɑɪns/ of /ɒɪns/
• Meervold: ainen
• Aander meugelkheden:
  • ais
  • es
  • eens (WEK)
  • eeins (NVL
  • eins (WEV, HGL deur de rieke boeren)
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: eens
• Heerkomst: van 'ain'
• Vervougen:

Aingoal

• Oetsproak: /ɑɪnχɔːL/
• Meervold:
• Aander meugelkheden: aal
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: steeds, voortdurend
• Heerkomst: meugelk van t Franse 'égal'
• Vervougen:

Aiw

• Oetsproak: /ɑju/
• Meervold: aiwen, aiven (mv. van 'aive', moar ook broekt as mv. van 'aiw')
• Aander meugelkheden:
  • aive
  • eiw (WEV)
  • eeuw (VEK)
  • ieuw (WEK)
• Ôfgelaaide woorden:
  • aiweg, aiveg, eeuweg (eeuwig)
• Nederlaands: eeuw
• Heerkomst: van t Latainse 'aevum' (tiedpaark)
• Vervougen:

Akkenail

• Oetsproak:
• Meervold: Akkenailen
• Aander meugelkheden:
  • Akkenailtje (dit verklainwoord wordt voaker broekt as t normoale woord)
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: dakkapel
• Heerkomst: "akke" komt van "erker", "neel" is n old woord veur verhogen (nog weerom te vinden ien t Hollaands "toneel" > "toon-neel")
• Vervougen:

Alleer

• Oetsproak: /aLɪːər/
• Meervold:
• Aander meugelkheden:
  • vrouger, vrogger
  • veurheer
  • veurtieds
  • dou ien/in dij tied
  • doudestieds
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: vroeger
• Heerkomst: meugelk van 'al' (reeds) en 'heer' (geleden)
• Vervougen:

Allendeg

• Oetsproak: /aleənəχ/
• Meervold:
• Aander meugelkheden:
  • allend, allìnd
  • allain
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: alleen
• Heerkomst: van 'al' en 'ain'
• Vervougen:

Allozie

• Oetsproak: /aloʊzi/
• Meervold:
• Aander meugelkheden: haandklok(ke)
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: horloge
• Heerkomst: van t Franse 'horlòge', van t Oldgraikse 'ώρολόγιον' (hōrologion)
• Vervougen:

Angel

• Oetsproak: /æŋoL/, deur olle luu /æŋl/
• Meervold: angels
• Aander meugelkheden:
• Ôfgelaaide woorden:
  • angeln (vissen met een hengel, werkwoord)
  • angelgaar (hengelstok)
• Nederlaands: hengel (het hele ding)
• Heerkomst:
• Vervougen:

Antam

• Oetsproak: /æntæɜm/
• Meervold: antams
• Aander meugelkheden:
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: probleemkind
• Heerkomst:
• Vervougen:

Appel

• Oetsproak: /æpoL/
• Meervold: appels
• Aander meugelkheden: abbel (mv. abbeln)
• Ôfgelaaide woorden:
  • appelhof (appelboomgaard)
  • appelkeern (klokhuis)
  • appelmots (appelmoes)
  • appelzaikte (afkeer tegen het eten van fruit)
  • poepappel (gemenerik)
  • eerdappel (aardappel)
  • appelgernoat (granaatappel)
  • appelsien (sinaasappel)
• Nederlaands: appel
• Heerkomst: van t Proto-Germoanse 'apulaz', van t Proto-Indo-Uropese 'hₐebōl'
• Vervougen:

Appelgernoat

• Oetsproak: /æpoLχənɔːɜt/
• Meervold: appelgernoaten
• Aander meugelkheden:
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: granaatappel
• Heerkomst: van 'appel' en 'gernoat'
• Vervougen:

Appelmots

• Oetsproak: /æpoLmɔts/
• Meervold:
• Aander meugelkheden:
  • abbelmots
  • appelbrij, abbelbrij
  • smots
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: appelmoes
• Heerkomst: van 'appel' en 'mots'
• Vervougen:

Appelsien

• Oetsproak: /æpoLsiɜn/
• Meervold: appelsienen
• Aander meugelkheden:
  • sienesappel (verhollaandst)
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: sinaasappel
• Heerkomst: van 'appel' en 'Sina' (China, land)
• Vervougen:

As

• Oetsproak: /æɜs/
• Meervold:
• Aander meugelkheden:
  • wen
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: als
• Heerkomst: van t Oldfraise 'alsa'
• Vervougen:

Avvekoat

• Oetsproak: /ævəkɔːɜt/
• Meervold:
• Aander meugelkheden:
• Ôfgelaaide woorden:
• Nederlaands: advocaat
• Heerkomst: van t Latainse 'ad vocare' (roupen)
• Vervougen: