Grunnegs (Westerwoolds)

Dizze ziede kin zain worden as de Westerwôldse toalwiezer (Westerwooldse taolwiezer), de ziede dij t Westerwôldse dialekt beschrieft, môr staait binnen de Grönnegse toalwiezer om de staarke noudoagse (ondergeschikte) reloatsie mit t Grönnegs dudelk tou moaken en omreden der nait genog informoatsie over t Westerwôlds beschikboar is om n haile apaarte toalwiezer der veur aan tou moaken.

Lokaotsie vun t Westerwoolds in Nederlaand

Van noe of an wodt tr up dis ziede up zin Westerwoolds schreven.

Obwool t Westerwoolds binao nich meer snakt wodt, zint verscheidene kenmaarken van de olle taol overleverd wodden en hierunder beschreven. t Grönnegs is n Friso-Saksische taol. t Westerwoolds is anners n meer Saksische spraoke en heft dan ok meer gemein mit t Westveels, as mit t Freis. Woorden as nich veur t Grönnegse "nait" (Twènts: nich) en schoof veur n pak stro (Twènts: schoof) verdudelkt de relaosie mit t Westveels. n Kenmaark dat t Westerwoolds dudelk Grönnegs maokt, is t aksent, dat nich up dei van t Westfeels liekt, man meer up dei van de anner Grönnegse dialekten.

Schriefwies

bewark

Ein offisjele schriefwies veur t Westerwoolds is tr nich, ok gein veurkeursschriefwies. Daorum wodt vaok de teksten van schrievers as J.H. Neuteboom volgd um de schriefwies dudelk tou maoken. In dizze schriefwies zint Grönnegse, Drèntse on Hoogduutse invlouden to vinden.

oa of ao

bewark

In t Westerwoolds wodden beide vörms gebroekt. De veurkeur gung in t verleden naor ao, man is in de loop van de jaoren naor de oa gungen, veuraal unner invloud van t Grönnegs.

g of ch

bewark

In underzuiken en breiven wodt beide up oeteinlopende steden gebroekt. Man zugt dus zowel 'nich' as 'nig'. Neuteboom gebroekte veural g, man wen t Duuts -ch gebroekt, zo as in 'nich' en 'noch', gebroekt t hi t ok.

i of ie

bewark

t Westerwoolds gebroekt meisttieds bloot i, in stee van ie, umreden de Westerwooldse ie-klank körter is as de Grönnegse. Doch wodt ok wol -ie schreven.

Deurdat t Westerwoolds veul verschillen kende, waar der ok veul verscheidene oetspraoken. Daor waor as t Grönnegs ai of aai schrift, schrift t Westerwoolds ei, um tusken de verscheidene oetspraoken tou vermiddeln. Dizze ken up drei wiezen oetsproken worden. t Woord 'heide' ken oetsproken wodden as 'hijde' ([ɦæidə]), 'hèjde' ([ɦeːɪdə]), en 'haide' ([ɦɒɪdə]).

Woorden dei èndegt up -en, man waorvan de -e inslikt wodt, wodt net as in t Grönnegs voloet schreven.

Grammaotiek

bewark

Persoonlieke veurnaomwoorden

bewark
Nominatief Genitief Datief Akkusatief
ik minent mi mi
doe dinent di di
hi, zi, t zinent, heurent hum, heur hum, heur
wi ónzent óns óns
ie joenent ie, joe ie, joe
zi heurent heur heur

Waarkwoordvervougen

bewark

t Westerwoolds krigt, net as t Drents, n -t bie de meervoldsvörms. Ok dit benaodrokt t Saksische/Westveelse karakter van t Westerwoolds.

Veurnaomwoord OTT OVT VT
Ik bin, bun waar heb west
Doe bist, bust waarst hest west
Hi is waar hef west
Wi zint, zunt, bint, bunt waart hebt west
Ie zint, zunt, bint, bunt waart hebt west
Zi zint, zunt, bint, bunt waart hebt west

Hebben

bewark
Veurnaomwoord OTT OVT VT
Ik heb haar heb haart
Doe hest haarst hest haart
Hi hef(t) haar heft haart
Wi hebt haart hebt haart
Ie hebt haart hebt haart
Zi hebt haart hebt haart

Verklainwoorden

bewark

t Westerwoolds kent twei verkleinvörms, naomelk -ken en -ien. Daor waor as t Oldambtsters -ke gebroekt, heft t Westerwoolds -ken en daor waor as t Oldambtsters -(t)je gebroekt, heft t Westerwoolds -ien. In tegenzats tou t Emslaands, waor man ok de verkleinvörm -ken heft, kumpt der in t Westerwoolds gein umlaut bi.

Oetspraok

bewark

Over t aalgemein wordt de meiste klanken oetsproken zo as up zien Grönnegs. Der zunt n paor oetzunderns.

  • De ó (dei in de rest van Grönnen as körte vörm van oa oetsproken wordt) sprekt man up Westerwoolds meer oet as oe, vergeliekensbaor mit t Platduuts. Zo zegt man alzo nich op, ontstoan en kon, man eerder oep ([ɔəp]), oentstaon ([ɔəntɕtʌːʊn] of [ɔəntʂtʌːʊn]), koen ([kɔən]).
  • De r weer van ooldsheer oetsproken as n keel-r, zo as in Limbörg ([ʁ]).
  • De ei is de Grönnegse ij ([æi]), ai ([ɒɪ]) of èj ([eː]). t Ken aaldreie wezen.
  • De sch wordt meer oetsproken as sg, man nich mit n Hollaandse g ([ɣ]) sunner n Duutse g ([ɡ]).

Woordenliest

bewark

Der zint n heile bult woorden dei of up zin Westerwoolds aans zint as up anner Grönnegse dialekten. Dizze zint meisttieds verloren gungen deurdat de Wolgens nich meer echt t olle Westerwoolds praot. Hierunder steit n lieste up alfabet van dei typisch Westerwooldse woorden mit daorachter t Oldambtster woord.

  • achtenis - aandocht
  • an - aan
  • beduden - betaikenen
  • beine - bain
  • beier - feest (NL: viering)
  • t Bentumse - Groafschop Bentum
  • beppe - opoe
  • besse - opa
  • bladder - blèr(e)
  • boele - bolle
  • boeske - stroek
  • bótterbrood - brog, plak stoet
  • bukse - boksem
  • butenschop/-skoep - rail/ruil, wizzel
  • diaken - djoaken
  • doe, do - dou, toun
  • doeke - smok, tuutje
  • drabben - kwielen
  • duurven - maggen
  • einfach, einfaok - gewoon, simpel, ainvoldeg
  • ettik - edik
  • flei(er)w(a)ogen - wubkoar(e)
  • fleskappel - pompoen
  • gaor nich - hail nait
  • gieder - jier, jirre, jidder
  • glujend - gluiend, glìnneg
  • grel - kwoad, lelk
  • greshupker - sprinkhoan, graswupper
  • grouve, grove - begravvenis/begroavenis
  • gunzied - veurbie
  • hevven, hebben - hebben
  • historie - verhoal
  • joempert - jumper (klaiden)
  • n köppel - n poar
  • kou, ko - kou
    • koune - koien
  • krank - gestoord
  • kriet - streek
  • kroje - koar(e)
  • leip - zaik
    • verlept - zaikeg, verropt, dreug (bi planten)
  • man - moar, môr
  • maoken - doun
  • mens(k) - mìns(k)
  • mest - mes, knieft
  • neugen - nuigen, oetneudegen
  • nich - nait
  • noe, no - nou
  • on/oen - en
  • onkel - oom(pie), omke
  • ort - soort
  • otte - opoe
  • oug - oog
  • overpraoten - terugproaten (vb: ik praot plat, man hi praot Hollaands tegen mi over)
  • povven - mietern, valen
  • Proes - Duutslaand, Proezen
  • (d)roeten - boeten
  • schallen - zellen
  • schoof - sluuk, pak (bundel) stro
  • sekuur - wel bewaiten/bewust
  • snigge - snek/ slak
  • stón - uur
  • swants - steert
  • swetter - swieter
  • swiet - zeer
  • tusken - tuzzen
  • up - op
  • veddeg, veddieg - kloar, doan
  • veirtien - vartien
  • verzatt(i)e - verziede
  • vlirten - versaaiern
  • vlöt - snel, gaauw
  • vredelk - vredeg
  • vurt - vot
  • wo, woe - hou
  • wol, waal - wel
  • zeien - zaaien
  • zelen - glieden, gli(d)s(k)en
  • zeut - zuit

Zegswiezen

bewark
Westerwoolds Nederlaands
Wat

Wat hoes hest doe?

Wat voor

Wat voor huis heb jij?

Over

Ik heb over honderd uro verdeind

Meer dan

Ik heb meer dan honder euro verdiend

Aan zied

Nao dat feest heb ik de boudel weer aan zied kregen

Opgeruimd (lett: aan de kant)

Na dat feest heb ik de boel weer netjes (opgeruimd) gekregen

Aargens up an lopen

Dat wicht leep up mi an

Ergens naar toe lopen

Dat meisje liep naar me toe

Eine henbrengen

Wi hebt óns onkel guster hen brocht

Iemand begraven

We hebben onze (overleden) oom gisteren begraven

Up ... daal

Dei kaomer keek up t plein daal

Op ... neer

Die kamer keek op het plein neer
(Die kamer had uitzicht op het plein)