Oosterskellings

t Oosterskellings of Aasters is t Friese dialekt dat spreuken wordt op t oostelike part van t Friese Waddeneilaand Terskelling, in de dörpen Oosteraende, Hoorne en Lies. t Wordt tegenwoordig niet meer zovule spreuken, en t antal sprekers leit rond de 150 tot 200 meensken. De overbleven sprekers bin veurnaemelik oolderen. t Sprekersantal nemt de laeste tientallen jaoren dan ok gauw of.

Oosterskellings
Språke	Oosterskellings, Aasters
Andere namen	Aastersk (Fries), Aasters (Oosterskellings)
Land	Nederlaand
Gebeed	t oostelike part van t Friese Waddeneilaand Terskelling
Antal spreakers	200 (skatting 2004)
Dialekten	gien
Språkindeyling	Indo-Europees - Germaans - West-Germaans - Noordwest-Germaans - Fries - Westerlauwers Fries - Oosterskellings
Skrivt	t Latiense alfabet
Status	t Oosterskellings wordt zien as n dialekt van t Fries; op himzels geniet t gien erkenning
ISO 639-1	n.v.t.
ISO 639-2	n.v.t.
ISO 639-3/DIS	n.v.t.

t Oosterskellings is nauw verwaant an t Westerskellings, t dialekt van t westelike part van Terskelling. De beide zusterdialekten worden van mekeer skeiden deur t Midslaands, t Hollaandse dialekt dat spreuken wordt op t midden van Terskelling.

Geskiedenis

Lange tied is anneumen dat Oost- en West-Terskelling vri'j jonge kolonies op n in wezen Hollaandstaelig eilaand weren, van Friezen die oorspronkelik uut de Zuudwesthoek ofkomstig weren. Mar tegenwoordig wordt anneumen dat de taelsituaosie zo as t now is op Terskelling, mit twie Friese dialekten op 'e uutaenden en n Hollaands dialekt in t midden, veroorzaakt is deur n ieuwelange overheersing deur Hollaand van t oorspronkelik hielendal Friestaelige eilaand. Daornaost was Midslaand t bestuurssentrum en is de bevolking daor staorigan verhollaandst. Hier moet bi'j opmurken worden, dat Terskelling eerst in 1942 n onderdiel van de perveensie Frieslaand worden is; veur die tied beheurden t ieuwenlaank tot Hollaand.

De lokaosie van t Oosterskellingse dialekt in t Friese taelgebied

Behalven n starke invloed van t Hollaands is der in t Oosterskellings ok n lichte Noord-Germaanse invloed weeromme te vienen. I'j kunnen annemen dat dat voortkomt uut t feit dat de Terskellingse maotskoppi'je ieuwenlaank op 'e zee oriënteerd was - mit viskeri'je en haandel as veurnaemste inkomstebronnen - waor kontakten mit Skandinaviese laanden of luden uut die kontreinen geriegeld bi'j veurkwammen. n Veurbield van die invloed is bi'jgelieks t woord "jeure" veur "doen". Vergeliek t Deense "gøre", t Zweedse "göra" en t Noorse "gjøre", waorbi'j bedocht worden moet dat in de Noord-Germaanse taelen, behalven t Deens, n "g" veur in "ø" uutspreuken wordt as in j-achtige klaank.

In 1976 wordde deur de Fryske Akademy t Woordenboek van het Oosterschellings - Wêdenboek fon et Aasters uutbrocht.

Verskillen mit t Standerdfries

De beide zusterdialekten Westerskellings en Oosterskellings lieken arg op mekeer, hoewel der ok dudelike verskillen binnen. Mar mit t Standerdfries bin de verskillen vule groter, hoewel ok weer niet zo groot dat de onderlinge verstaonberhied in geveer komt. Die verskillen zitten m veural in de woordeskat, bi'jgelieks "ta" veur "heit", "poeë" veur "beppe" en "kiwyt" veur "ljip" (kiewiet). Mar t grootste verskil is lichtkaans te bekennen in de klaankleer. Zo zeggen ze in t Oosterskellings "trea" veur "trije" (drie), "jiw" veur "leaf" (lief), "snjoon" veur "sneon" (zaoterdag) en "hoeng" veur "hûn" (hond). Veerder is t Oosterskellingse ekwivalent van de Friese "sk" de in t Fries niet veurkommende klank "sch", bi'jgelieks "schiep" veur "skiep" (skaop), "schôd" veur "skaad" en "schruwër" veur "skriuwer" (skriever).

Ok de spelling wiekt nogal of van t Standerdfries. An t aende van woorden wordt de letter "g" skreven waor t Standerdfries "ch" het: vergeliek "berg"-"berch" en "trog"-"troch". Veerder worden de stomme "r" en "l" niet skreven: vergeliek "east"-"earst" en "sôt"-"sâlt". Ok wordt t in de Friese spelling behoolden verskil tussen de "â" en de "ô" niet weergeven; t Oosterskellings skrieft veur beide "ô": vergeliek "ôd"-"âld". Krek zo wordt de "o"-klaank van "hok" altied mit n "o" skreven: vergeliek "fon"-"fan". Ok wordt de lange "ú" (van "drúf") skreven as "uu", liek as in "huus", "hûs". Butendat komt de letter "û" niet veur; disse klaank wordt altied skreven as "oe". Aandersomme kommen der verskillende twieklaanken veur die t Standerdfries niet kent:

• "ae" - "pae", "pake" - uutspreuken liek as t Duutse "Nähe" (Stellingwarfse ae).
• "aau" - "blaauw", "blau" - mit n extra laank uutspreuken au-klaank.
• "ôa" - "fôale", "fôle" - mit n extra laank uutspreuken ô-klaank (langrekte Stellingwarfse ao).

Bronnen / wellen:

Boelens, K. et al., Twataligens - Ynlieding yn Underskate Aspekten fan de Twataligens, Leeuwarden, 1981. Jansma, K., Friesland en zijn 44 gemeenten, Leeuwarden, 1981. Roggen, C., Woordenboek van het Oosterschellings - Wêdenboek fon et Aasters, Leeuwarden, 1976. Ok digitaol beskikber

Streektaolen in Nederlaand en Vlaanderen

Nedersaksies en Friso-Saksies     Achterhooks · Draents · Gelders-Oaveriessels · Grönnigs · Sallaands · Stellingwarfs · Tweants · Tweants-Groafschops · Urkers · Veluws · Skokkers† Westlaauwers Frais Hindeloopers · Kleifries · Noordhoeks · Oosterskellings · Schiermonnikoogs · Westerskellings · Wooldfries · Zuudwesthoeks Nederfrankies en Friso-Frankies Amelaands · Bildts · Braobaants · Hollaands (Utrechts-Alblasserweerds · Zuud-Hollaands) · Kleverlaands · Limbörgs · Oost-Vlaams · Stadsfries · Westfrais · West-Vlaams · Zais · Zuud-Gelders

Dit artikel is skreaven in et stellingwarvsk, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.