Dit is de Stellingwarver taelwiezer van Wikipedie. Veurbeelden van dingen die hierin staon, bin: grammatika, algemiene woorden, inkelde uutdrukkings, plaknaemen en aandere handige overzichten. Een soortgelieke taelwiezer bestaot ok veur inkelde aandere dialekten, die'j hier onderan de pagina vienen kunnen.
Et Stellingwarfs is een Friso-Saksische tael en vormt een onderdiel van et Nedersaksisch dialektkontinuüm dat in Duutslaand overgaot in een tael die daor et Nederduuts nuumd wodt.
Et Stellingwarfs wodt praot in de FriesegemientesWeststellingwarf (ok wel: Stellingwarf-Westaende) en Ooststellingwarf (of: Stellingwarf-Oostaende). De ienigste dörpen in de Stellingwarven waor gien Stellingwarfs praot wodt bin Waskemeer en Haulerwiek: hier praoten ze vanoolds Fries. Et Stellingwarfs wodt ok praot in Zuudwest-Drenthe (bi'j Vledder, Dever, Dwingel) en 't noordelike diel van de Kop van Oaveriessel (bi'j Stienwiek). Et Stellingwarfs wodt meerstal niet onderverdield in subdialekten: de reden hierveur is dat d'r binnen et Stellingwarfs gien dudelike greenzen bin tussen dialekten.
Et Stellingwarfs is veural bekend om zien ae-klaank, bi'jglieks in et zinnegien Et waeter klaetert tegen de glaezen. Dit is een kerakteristiek kenmark van et hiele Stellingwarver taelgebied. In de gemienten Stienwiekerlaand en Westerwolde beschrieven de meensken heur tael niet as Stellingwarfs, mar respektivelik as Noordwest-Overiessels of Zuudwest-Drents. De ae laot ok een overienkomst zien mit mit de zudelike dialekten van et Oost-Veluws en et Sallaans.
Deur een iewenoolde baand het et Stellingwarfs ok pattie kenmarken van et Fries. Hierdeur verschilt et Stellingwarfs van de angreenzende Nedersaksische dialekten. Een antal Friese kenmarken bin al iewenoold zoas dat ok bi'j et Grunnings, een aandere Friso-Saksische tael, et geval is. Meerdere Friese woorden bin ok laeter in et Stellingwarfs kommen.
Et Stellingwarfs is riek an verkleinwoorties. Hieronder een antal veurbeelden:
Veurbeelden van verkleinwoorden in et Stellingwarfs
Stellingwarfs
Nederlaans
lae-laegien
la-laatje
kanne-kannegien
kan-kannetje
vodde-voddegien
vod-vodje
kop-koppien
kop-kopje
oor-oortien
oor-oortje
naeme-naempien
naam-naampje
In et meervoold vervaalt de n van -gien, en daor komt een s veur in et plak -gies. Dan wodt ien ballegien dus twie ballegies. Aandere veurbeelden bin koppien-koppies en naemegien-naempies.
Ok typisch Stellingwarfs is et gebruuk van 'ae' (langrekte èè) in plak van 'aa' in een bulte woorden, niet in 'ao' zoas dat in de omkrieten veurkomt. Et Stellingwarfse sjibbolet is dan ok: et waeter slaet tegen de raemen dat et klaetert. Ze zeggen bi'jgelieks tael, mar d'r binnen toch - net as in de aandere Nedersaksische dialekten - een protte woorden mit 'ao', zoas gaon, staon, raod, taofel, vraoge. In et Veluws bruken ze gien 'ae' mar 'aa'. In et noordelikste punt waor ze Oost-Veluws praoten en et zudelike Sallaans bruken ze: ää, dit is etzelde as de Stellingwarfse ae. Vergeliek:
Pattie kenmarken van et Stellingwarfs gaon dudelik terogge op et Fries. Zo ontbrekt et wederkerend warkwoord zich, waor ze him of hum veur bruken. Nao een veurzetsel as op vaalt van et lidwoord de vake de d vort: op 'e taofel (Fries: op 'e tafel). En in plak van et Saksische ienhiedsmeervoold op -t (wi'j maakt) hej in de mieste Stellingwarfse dialekten vervangen -en (wi'j maeken). De -en-vorm wodt ok bruukt veur de twiede persoon inkelvoold (ie maeken, niet ie maakt).
Friese woorties die vaeke/daegeliks in et Stellingwarfs wodden bin:
Overienkomsten tussen et Stellingwarfs en et Fries
