Veluwse taalwiezer

Dit is de Veluwse taalwiezer van Wikipedie. Hier staon zaken beschreven as grammatika, woorden, uutspraak, spelling, uutdrokkingen en plaatsnamen in de verschillende Veluwse dialekten die tot t Nedersaksies beheuren. De Zuud-Veluwse dialekten wörden hier niet beschreven umdat disse dialekten, die tot t Zuud-Gelders erekend wörden, niet Nedersaksies van aord bin.

Informasie veuraof

t Veluws is n Nedersaksiese dialektgroep die op de Veluwe espreuken wördt. t Veluws hef twee heufdonderverdelingen, namelik West- en Oost-Veluws, veerder hef zwat elk darp en elke stad zien eigen dialekt, vake is der oek nog es n dialektverschil binnen n darp, stad of buurtschap.

Zo zegen ze in t West-Veluws bv. wulen warken (Nunspeet) of wulie warken (Putten, Elspeet) en in t Oost-Veluws wuloe wärkt (Hattem) of wie warkt (Voorst).

Uutspraak

Der besteyt ouk een artikel "Klankleer van t Nedersaksies" mid meyr informaty oaver dit underwarp

Hieronder staon n antal letterkombinasies en de uutspraken.

Schiefwieze	umschrieving	IPA	veurbeeld
ee (1)	Nederlaandse ee	/eː/ of /eˑ/	been (Nunspeet: /beˑn)
ee (2)	zo as in t Nederlaandse woord "beer"	/ɪː/ of /ɪˑ/	dele (Nunspeet: /dɪˑlə)
ee (3)	zo as in t Nederlaandse woord "beer", mit de <e> van "de" derachter eplakt	/ɪːə/, /ɪˑə/ of /ɪə/	kleed (Nunspeet: /klɪˑə̲t/)
ee (4)	zo as in t Nederlaandse woord "beer", mit de <e> van "het" derachter eplakt	/ɪːɛ/, /ɪˑɛ/ of /ɪɛ/	legen (Nunspeet: /lɪˑɛ̲ɣŋ/)
ao (1)	zo as in t Nederlaandse woord "oor"	/ɔː/ of /ɔˑ/	naolde (Nunspeet: /nɔˑldə/)
ao (2)	zo as in t Nederlaandse woord "oor", mit de <e> van "de" derachter eplakt	/ɔːə/ of /ɔˑə/	gaon (Nunspeet: /ɣɔːən/)
ö	zo as t Duitse woord "Köln"	/œ/	ewörden (Nunspeet: /əʋœn ̩/ of /əʋœdn/)
ui	zo as in t Nederlaands	/œy/	buize (Nunspeet: /bœyzə/)
-ben	an t einde van n woord -bm	/bm/	geloven (Nunspeet: /ɾɪbm/)
-ken	an t einde van n woord -kng	/kŋ/	keuken (Nunspeet: /køˑkŋ/)
-men	an t einde van n woord -mm	/mː/	dromen (Nunspeet: /dɾoˑmː/)
-nden	an t einde van n woord -nn	/n/	haanden (/haˑn/)
-nen	an t einde van n woord -nn	/nː/	kennen (/kɛnː/)
-pen	an t einde van n woord -pm	/pm/	lopen (Nunspeet: /loˑpm/)
-ven	an t einde van n woord -vm	/vm/	geloven (Nunspeet: /xəløˑvm/)

Vanaof Putten tot an ongeveer Hoenderloo wörden de uutgangen: -ben, -ken, -men (en gao zo mer deur) uutespreuken zo as ze eschreven wörden (dus bv. /bən/, /pən/, /kən/), in sommige geval wördt de <n> in-eslikt, en in aandere gevallen juust de <e>, dit gebeurt niet arg konsekwent.

Spelling

Veur t Veluws besteet der gien spelling die offisieel is vastesteld, dit is zo bie de meeste Nedersaksiese dialekten, hier bin nog gien offisiële spellingssystemen veur emaakt, mer de relatief nieje schriefwiezer "Algemene Nedersaksiese Schriefwieze" ku'j der prima veur gebruken, of aanders de Iesselakkedemiespelling, die ontwikkeld is veur t Noord-Overiessels, Sallaands, Vechtdals en t Oost-Veluws.

Uutgangspunten

• De spelling mut ansluten bie t Nederlaands, mer toch mut de uutspraak tot zien recht koemen.
• Der bin wat vereenvoudigingen deurevoerd, en dingen die niks van doon hebben mit t Nedersaksies bin deruut ekwakt.
• Leenwoorden wörden niet veraanderd, dus gien tiesjurt veur n mouwtjeshemde (T-shirt).

Uutwarkingen en meer regels hieronder.

Woorden die eindigen op -en

Dit wördt altied voluut eschreven, de tussen-n wördt allinnig eschreven a'j 'm heuren.

Nederlaands	Veluws	Uutspraak
kijken	kieken	kiekng
praten	praoten	praotn
paarden	peerden	peerdn
voeren	voeren	voern

Open lettergrepen

Liek as in t Nederlaands en de aandere Nedersaksiese dialekten, hef t Veluws gien klinkerverdubbeling bie warkwoorden mit open lettergrepen:

Nederlaands	Veluws
lopen	lopen (en dus niet loopen of loop'm)
duiken	duken (en dus niet duuken of duukng)

Ao of oa?

In t Veluws besteet der gien twiefel: altied ao. Dus praoten (praten) en graojen (graden) en oek schaopen (schapen) en aoverheuren (overhoren). A'j de a en de o as twee amparte klanken uutspreken is der in t Veluws dus n klinkerbotsing, disse klinkerbotsing zal niet zoveule veurkoemen mer in dat geval schrief je n koppelteken, zo as in t woord grammatika-onderwies, in bv. Laos/Laotiaans (La·os/La·o·ti·aans) ku'j t gewoon zo laoten, umdat t hier geet um n exoniem (n butenlaandse benaming veur n plaotse of laand), mit n vernedersaksieste anpassing veur t bievoeglike naamwoord, de taal of inwoener(s). Umdat de oa n aandere klank vertegenwoordigt mu'j oek hier op de koppeltekens letten, wulen schrieven dus: auto-alarm (en gíén autoalarm, zo as dat in t Nederlaands edaon wördt). In partie aandere schriefwiezen zie'j op de Veluwe oek soms oa veur de ao.

Grammatika

Veurnaamwoorden

Darde persoon enkelvoud

Veur de darde persoon enkelvoud in persoonlike en bezittelike veurnaamwoorden bestung vanouds gien amparte vrouwelike vorm bie t verwiezen naor personen: dit was 'hie/hij/hee' (hij), '(h)um' (hem), 'zien' (zijn), 'zienend' (het zijne), zo as in aandere Nedersaksiese gebieden. Onder invloed van t Nederlaands bin de vrouwelike vormen 'zie/zee', '()eur', ' '(h)eure' oek veur personen in-evoerd. An t begin van de 21e eeuw verwees nog mer n haandjenvol meensen naor vrouwluui mit 'hie', 'hij' of 'hee'.

Wie en julle

Veur de veurnaamwoorden 'wie/wulen' (wij) en 'julen' (jullie) bin der n groot antal plaotselike verschillen. Daorumme vie'j hieronder n overzichte van de woorden die hierveur gebruukt wörden, en waor ze gebruukt wörden. In t onderstaonde overzichte bin de plaotsen Amersfoort, Hooglaand en Leusden op-eneumen, mer in disse plaotsen is t dialekt zo goed as uutestörven. In woorden as wul(i)e of wull(i)e enz. is de uu-klank of u-klank vake niet zo goed te heuren, daorumme bin der oek plaotsen waor wulie en wullie naost mekaar gebruukt wörden. Veur meer hierover zie t boek 'Taal in stad en land - Veluws, Urkers en Utrechts' van Harrie Scholtmeijer.

Wie/wulen (wij)

• Vulie: Putten en umstreken*
• Wie: Harderwiek, Hulshorst, Spaokenburg, Nunspeet, Elspeet, Vierhouten, Hoenderloo, Heerde, Veessen, Vorchten, Niebroek, Terwolde, Teuge, Wilp, Gietel, Woeste Hoeve, Beekbargen, Eerbeek, Une, Apeldoorne, Brummen
• Wiele: Epe, Une, Tongeren, Klarenbeek, Apeldoorne, Teuge, Brummen
• Wielie: Hoenderloo*
• Wieleu: Loenen
• Wij: Lunteren, Sjaarpezeil
• Woele: Epe
• Wulen: Apeldoorne, Elspeet, Leusden, Nunspeet, Hierden, Vaossen
• Wulie: Barreveld, Harderwiek, Spaokenburg, Armelo, Putten*, Uddel, Niekark, Voorthuzen, Garder, Hoogland, Stroe, Kootwiek, Leusden, Otterlo, Apeldoorne
• Wulle: Leusden, Vaossen, Emst, Apeldoorne
• Wullie: Niekark, Niekarkerveen, Hoevelaken, Voorthuzen, Kootwiek, Amersfoort, Apeldoorne
• Wuloe: Attem
• Wulu: Une*

Julen (jullie)

• Joelen: Doorspiek
• Julen: Elspeet, Hulshorst, Nunspeet, Hierden
• Julie: Harderwiek, Spaokenburg, Putten, Uddel, Niekark, Voorthuzen, Garder, Hoogland, Stroe, Kootwiek, Nunspeet
• Jullen: Vierhouten, Leusden
• Jullie: Armelo, Voorthuzen, Amersfoort, Wombaarg, Luntere, Otterlo, Hoenderloo, Sjaarpezeil, Terwolde, Woeste Hoeve, Apeldoorne
• Juul: Hulshorst
• Iele: Beekbargen, Loenen, Brummen
• Ielu: Une*, Oldebroek, Wezep, Apeldoorne
• Oelie: Woeste Hoeve
• Oelu: Apeldoorne
• Ule: Barreveld, Epe, Une, Tongeren, Heerde, Veessen, Vaossen, Niebroek, Klarenbeek, Apeldoorne, Teuge, Wilp, Gietel, Eerbeek, Wezep
• Ulie: Apeldoorne
• Ulle: Vorchten, Emst, Terwolde
• Uloe: Attem

Eerste naamval (nominatief)

Veluws	Nederlaands
Ik	ik
Jie, ie(je)	jij
Hij/hie/hee	hij
Zee/zie	zij
Kiek hierboven	wij
Kiek hierboven	jullie
Zee/zie/zul(l)ie, enz. (darde persoon meervoud)	zij

Tweede naamval (genitief)

Putters	Nunspeets	Nederlaands
de miene	de mienten	de mijne
de joewe	t joende/de joenten	de jouwe
de ziene	de zienten	de zijne
de heure	de heure	de hare
de onze	de onze	de onze
dat van julie	dat van julen	dat van jullie
dat van hulie	dat van hulen	dat van hen

Darde naamval (datief)

Veluws	Nederlaands
Mien	mij
(J)oe	jou
Hum	hem
Heur	haar
Ons/oens*	ons
Kiek hierboven/(j)oew	jullie
Hulen/hul(l)ie/heulie	hen

*Oens gebruken ze in t zujen van de Veluwe, bv. in Putten en Niekark.

Vierde naamval (akkusatief)

Veluws	Nederlaands
Mien	mij
(J)oe	jou
Hum	hem
Heur	haar
Ons/oens	ons
Kiek hierboven/(j)oew	jullie
Hulen/hul(l)ie/heulie	hen

Regelmaotige warkwoorden

Nunspeet

Vervoeging	Tegenswoordige tied	Vlejen tied
Ik STAM (+ e)	ik heure	ik heurden
Jie STAM + en	jie heuren	jie heurden
Hij STAM (+ t)	hij heurt	hij heurden
Wie STAM + en	wie heuren	wie heurden
Julen STAM + en	julen heuren	julen heurden
Zee STAM + en	zee heuren	zee heurden

In de vlejen tied wörden de <d> wel eschreven met niet uutespreuken, dus: "jie heuren" (jij hoorde)

Putten

Vervoeging	Tegeswoordige tied	Vlejen tied
Ik STAM	ik heur	ik heurde
Jie STAM + en	jie heuren	jie heurde
Hie STAM + t	hie heurt	ik heurde
Wulie STAM + en	wulie heuren'	wulie heurden
Julie STAM + en	julie heuren	julie heurden
Zulie STAM + en	zulie heuren	zulie heurden

Onregelmaotige warkwoorden

Nunspeet

Wörden (worden)

Tegenswoordige tied	Vlejen tied	Voltooiden tied
Ik wörde	Ik wördden	Ik bin ewörden
Jie wörden	Jie wördden	Jie bin ewörden
Hij wördt	Hij wördden	Hij is ewörden
Wie wörden	Wie wördden	Wie bin ewörden
Julen wörden	Julen wördden	Julen bin ewörden
Zee wörden	Zee wördden	Zee bin ewörden

De <rd> in wörden/wördden/ewörden wördt assimileerd tot n <n>, dat betekent dat t uutespreuken wördt as: (e)wönnen.

Hebben

Tegenswoordige tied	Vlejen tied	Voltooiden tied
Ik heb(be)	Ik had(de)	Ik heb ehad
Jie hebben	Jie hadden	Jie hebben ehad
Hij hef	Hij had	Hij hef ehad
Wie hebben	Wie hadden	Wie hebben ehad
Julen hebben	Julen hadden	Julen hebben ehad
Zee hebben	Zee hadden	Zee hebben ehad

De <dd> in hadden wördt assimileerd tot n <n>, dat betekent dat t uutespreuken wördt as: hannen.

Doon (doen)

Tegenswoordige tied	Vlejen tied	Voltooiden tied
Ik do	Ik dung	Ik heb edaon
Jie doon	Jie dungen	Jie hebben edaon
Hij dut	Hij dung	Hij hef edaon
Wie doon	Wie dungen	Wie hebben edaon
Julen doon	Julen dungen	Julen hebben edaon
Zee doon	Zee dungen	Zee hebben edaon

Gaon (gaan)

Tegenswoordige tied	Vlejen tied	Voltooiden tied
Ik gao	Ik gung	Ik bin egaon
Jie gaon	Jie gungen	Jie bin egaon
Hij geet	Hij gung	Hij is egaon
Wie gaon	Wie gungen	Wie bin egaon
Julen gaon	Julen gungen	Julen bin egaon
Zee gaon	Zee gungen	Zee bin egaon

Zien (zien)

Tegenswoordige tied	Vlejen tied	Voltooiden tied
Ik zie	Ik zag	Ik heb ezien
Jie zien	Jie zaggen	Jie hebben ezien
Hij ziet	Hij zag	Hij hef ezien
Wie zien	Wie zaggen	Wie hebben ezien
Julen zien	Julen zaggen	Julen hebben ezien
Zee zien	Zee zaggen	Zee hebben ezien

Mutten (moeten)

Tegenswoordige tied	Vlejen tied	Voltooiden tied
Ik mut	Ik mos	/
Jie mutten	Jie mossen	/
Hij mut	Hij mos	/
Wie mutten	Wie mossen	/
Julen mutten	Julen mossen	/
Zee mutten	Zee mossen	/

Putten

Worren (worden)

Tegenswoordige tied	Vlejen tied	Voltooien tied
Ik wor	Ik worde/wier	Ik bin eworren
Jie worren	Jie worden/wieren	Jie bin eworren
Hie wort*	Hie worde/wier	Hie is eworren
Wulie worren	Wulie worden/wieren	Wulie bin eworren
Julie worren	Julie worden/wieren	Julie bin eworren
Zulie worren	Zulie worden/wieren	Zulie bin eworren

*Umdat de stam in t Putters gien d het, schrieven wulie hie wort.

Hen (hebben)

Tegeswoordige tied	Vlejen tied	Voltooide tied
Ik het	Ik had	Ik het ehad
Jie hen	Jie han	Jie hen ehad
Hie het	Hie had	Hie het ehad
Wulie hen	Wulie han	Wulie hen ehad
Julie hen	Julie han	Julie hen ehad
Zulie hen	Zulie han	Zulie hen ehad

Doen (doen)

Tegeswoordige tied	Vlejen tied	Voltooide tied
Ik doe	Ik dee/deu/dui	Ik het edaon
Jie doen	Jie dejen/deuien/duien	Jie hen edaon
Hie doet	Hie dee/deu/dui	Hie het edaon
Wulie doen	Wulie dejen/deuien/duien	Wulie hen edaon
Julie doen	Julie dejen/deuien/duien	Julie hen edaon
Zulie doen	Zulie dejen/deuien/duien	Zulie hen edaon

Gaon (gaan)

Tegeswoordige tied	Vlejen tied	Voltooide tied
Ik gao	Ik gung	Ik bin egaon
Jie gaon	Jie gungen	Jie bin egaon
Hie gaot	Hie gung	Hie is egaon
Wulie gaon	Wulie gungen	Wulie bin egaon
Julie gaon	Julie gungen	Julie bin egaon
Zulie gaon	Zulie gungen	Zulie bin egaon

Zien (zien)

Tegeswoordige tied	Vlejen tied	Voltooide tied
Ik zie	Ik zag	Ik het ezien
Jie zien	Jie zaggen	Jie hen ezien
Hie ziet	Hie zag	Hie het ezien
Wulie zien	Wulie zaggen	Wulie hen ezien
Julie zien	Julie zaggen	Julie hen ezien
Zulie zien	Zulie zaggen	Zulie hen ezien

Moen (moeten)

Tegeswoordige tied	Vlejen tied	Voltooide tied
Ik moet	Ik mos	/
Jie moen	Jie mon	/
Hie moet	Hie mos	/
Wulie moen	Wulie mon	/
Julie moen	Julie mon	/
Zulie moen	Zulie mon	/

Lidwoorden

In t Veluws gebruken we de zelfde lidwoorden as in t Nederlaands, in t plat wördt t meestentieds aofekort eschreven, umdat al die aofkappingstekens zo'n onrustig beeld geven wörden ze niet eschreven. De lidwoorden maggen oek voluut eschreven wörden (zo as in t Nederlaands), der bin dus twee meugelikhejen:

• De, het, een; óf
• De, t, n

Achtervoegsels

-lik

t Achtervoegsel, dat in t Nederlaands eschreven wördt as -lijk, wördt in t Veluws eschreven as -lik:

Veluws	Nederlaands
Eigenliks	eigenlijk
Kwaolik	kwalijk
Hartelik	hartelijk

-ig, -erig, -elig

Veluws	Nederlaands
Stoffig	stoffig
Moekerig	vochtig
Griezelig	griezelig

-ing

In t Veluws wördt t achtervoegsel -ing t zelfde eschreven as in t Nederlaands. In sommige dialekten he'j oek nog t achtervoegsel -ige:

Vertaling 1	Vertaling 2	Nederlaands
Woenige	woening	woning
Schuttige	schutting	schutting
Verenige	vereniging	vereniging
Funderige	fundering	fundering
Toepassige	toepassing	toepassing
Vergaorige	vergaodering	vergadering
Betrekkige	betrekking	betrekking
Verkerige	verkering	verkering
Funderige	fundering	fundering
Hellige	helling	helling
Huushouwige	huushouding	huishouding
Verteunige	verteuning	vertoning

Dagen

Veluws	Nederlaands
Maondag	maandag
Diensdag	dinsdag
Woonsdag/woensdag	woensdag
Donderdag	donderdag
Vriedag	vrijdag
Zaoterdag	zaterdag
Zundag/zondag	zondag

Maonden

Veluws	Nederlaands
Jannewaori	januari
Febrewaori	februari
Meert	maart
April	april
Mei	mei
Juni	juni
Juli	juli
Augustus	augustus
September	september
Oktober	oktober
November	november
Desember	december

Kleuren

Veluws	Nederlaands
Rood	rood
Geel	geel
Blauw	blauw
Greun/gruun*	groen
Oranje	oranje
Paors	paars
Raoze	roze
Gries	grijs
Zwart	zwart
Wit	wit

*In t West-Veluws zegen ze overal greun, behalve in de umgeving van Hoenderloo waor ze gruun zegen. In t Oost-Veluws zegen ze veural gruun, mer in de gemeente Elburg wördt der greun ezeegd, en in de gemeente Voorst koemen gruun en greun allebeie veur.

Getallen

In de Oost-Veluwse dialekten en t Nunspeets he'j nog altied de e-apokope, dit is n deftig woord veur de -e achter n woord (zo as in veertiene) mer de meeste West-Veluwse dialekten hebben dat niet (meer) en daor zegen ze dan veertien.

Veluws	Nederlaands
Nul	nul
Een, ene	een
Twee, tweje	twee
Dree/drie, dreje/drieje	drie
Vier, viere	vier
Vuuf/vuve, vief/vieve*	vijf
Zes, zesse	zes
Zeuven, zeuvende	zeven
Acht*, achte	acht
Negen, negende	negen
Tien, tiene	tien
Elf, elve	elf
Twaolf, twaolve	twaalf
Dartien(e), daartien(e), dertien(e)	dertien
Veertien(e)	veertien
Vuuftien(e)/vieftien(e)	vijftien
Zestien(e)	zestien
Zeuventien(e)	zeventien
Achttien(e), achtien(e)	achttien
Negentien(e)	negentien
Twintig, twientig	twintig
Dartig, daartig, dertig	dertig
Veertig	veertig
Vuuftig/vieftig*	vijftig
Zestig	zestig
Zeuventig	zeventig
Tachentig, tachtig	tachtig
Negentig	negentig
Honderd, hoenderd*	honderd
Tweehonderd	tweehonderd
Dree-/driehonderd	driehonderd
Vierhonderd	vierhonderd
Vuufhonderd	vijfhonderd
Zeshonderd	zeshonderd
Zeuvenhonderd	zevenhonderd
Achthonderd	achthonderd
Negenhonderd	negenhonderd
Duzend, doezend	duizend

*In t West-Veluws zegen ze overal vuuf/vuuftien/vuuftig, behalve in de umgeving van Hoenderloo waor ze de variaant vief/vieftien/vieftig hebben. In t Oost-Veluws heur je overal de ie-uutspraak, behalve in de gemeente Elburg waor je de uu-uutspraak heuren.

Familie

Veluws	Nederlaands
In de parmentaosie	In de familie
Vao(r), va, vader, vaoder	vader
Moor, moe(r), monne/moene	moeder
Jong(e)	zoon
Deern(e)/deren	dochter
Breur/bruur	broer
Zuster, zus	zus
Meuie/meu(e)/tante*	tante
Noom, oom	oom
Neve, neef	neef
Nichte, nicht	nicht
Groepvaor, grootvaor, opa	opa
Groepmoor, grootmoer, o(e)poe, oma	oma

*Meu/meuie en noom kömp altied achter de naam dus Gaart-(n)oom en Jaukjen-meu(ie).

West-Veluwse dialekvergelieking

Gao mit de muuspijl over de steerntjes hinne um de infermasie dee derbie heurt te bekieken.

Putters	Nunspeets	Epers	Standardnederlaands
bietje(n)	bietjen	bettien	beetje
beteund	beteund		schaars, beperkt
bonk*	bonke*		groot stuk
breekbonen	breekbonen	sperziebonen, slaobonen	sperziebonen
bul	bolle	bolle	stier
deern, deretje(n)	deerne, deerntjen	deernchen, deerntien, meisien, Une: deertien	meisje
duuf	duve, doeve	doeve, Une: duve	duif
edreugen*	edreugen*	edraagd	gedragen
eekmulder, torrewever, gouwe tor	eekmulder, Elspeet: romeslaper	meimulder, Une/Emst: meikever	meikever
eerdbees	eerdbeze, eerdbieze, aardbeie, Elspeet: eerdbere, aardbei	eerdbeze, Une: eerdbaeze, aardbeie	aardbei
eerpel*	eerpel*	aerpel, eerpel, patätter, Emst: eerdappel	aardappel
frommes, vrouw, wief, mins	frommes, vrouw, wief, meens	vrouwe, Emst: vrouwmense, wief, mense	vrouw
frullie	vrouwluui, vrouwlu	vrouwlu	vrouwen
glaozekleed	glaozekleed, gordien (uutspraak: gedien), glaozekleed, vitrazie,	(wit) gordien (uutspraak: gedien), gläzekleed, tulegordien (verouwerd)	vitrage
gordien (uutspraak: gedien), glaozekleed	gordien (uutspraak: gedien), glaozekleed, kleed	gordien (uutspraak: gedien), gläzekleed	gordijn
hen	hebben	hebben	hebben
de hof, de tuun	de tune, de hof, de tuin	de tuun/tuin, de hof	de tuin
iezig, akelik*	iezelig, iezig	ärg	heel, erg
keis, kees	keze	keze	kaas
kiender(s)	kienders	kiender	kinderen
kies	kieze, taand	koeze	kies
kous	hoze, kouse	hoze	kous
krang	krang(e)	krang(e)	binnenstebuiten
kuum	kuum, teumig	kuum	bedeesd, rustig
leed, kwaod, hellig	leed, kwaod, hellig	hellig	kwaad, boos
leer	ledder, Elspeet: lere	ledder	ladder
lontje(n)	lontjen	löntie(n)	lontje
los	los	lös	open, los
luui, lu	luui, lu	lu, Une/Emst: leu	lui
mins	meens	mense	mens
mirreg	mirreg		middag
moekerig weer	moekerig weer	moekerig weer	broeierig weer
op huus opan	op huus an	op huus an	naar huis toe
overstuur	overstuur		bedorven (eten)
platte peters	platte peters	grote bonen, Une: grote bonen, lange tenen	tuinbonen
schaal, sjaal*	sjaal		sjaal, das
schand*	schaande		schande
schaol*	schaole		schaal
school*	schoele	schoele	school
sneeg*	snejig		flink, vlot, gewiekst
strabant	strabant		pittig, vrijpostig
sukelao	sukelao	sukela	chocola
tunekrupertjen, klein jantjen	tunekrupertjen, Elspeet: wienterkoning	winterkeuninkien	winterkoning
uui, u	uie, look (iets ouwerwets)	ui, look, Une: ui, look, siepel	ui
vao(de)r en moe(de)r*	vaor/va en moor/moene/monne	va en moe	vader en moeder
vulling	vullen	vul	veulen
week	weke	waeke	week
zog	motte	motte	zeug
zeuning	zeunige	zomp	voederbak voor varkens

Overige woorden

Aandere dialekten	Lokasie	Standardnederlaands
oot(jen)	Bunschoten, Niekark, vrogger oek Putten	oma
luldraod, luliezer, praotiezer, praothoorne	Epe, Vaossen of Garder	telefoon
kiekkast(e)	hele Veluwe	televisie

Geografie

Veluwse plaotsen en buurtschappen

Hieronder vie'j n overzichte van alle plaotsnamen in t Veluws. Plaotsnamen die niet vermeld staon bin hoogstwarschienlik gelieke an de Nederlaandse namen. A'j der ene niet bie zien staon, zet 'm der gerust bie.

Veluws	Nederlaands
Aefde	Eefde
Apeldoorne	Apeldoorn
Armelo (vrogger: Armel)	Ermelo
Attem*	Hattem
Beekbargen, Bekbargen	Beekbergen
Biesteren	Bijsteren (Putten}
Bunsjoten	Bunschoten
Doezebarg	Doesburg
Doorspiek	Doornspijk
Emst	Emst
Garder	Garderen (Barneveld)
Garven	Gerven (Putten)
De Gliend	De Glind (Barneveld)
Gorssel	Gorssel
Halvinkhuzen	Halvinkhuizen (Putten)
Harderwiek	Harderwijk
Helderbuurt	Hell (Putten)
Hunen	Huinen (Putten)
Kootwiek	Kootwijk
Kootjebroek	Kootwijkerbroek
Kootwiekerzaand	Kootwijkerzand
Krachtighuzen	Krachtighuizen (Putten)
Niekark	Nijkerk
Spaokenburg, Spiekendarp	Spakenburg
Twelle	Twello
Une	Oene
Vaossen	Vaassen
Veenhuzerveld	Veenhuizerveld (Putten)
Voorthuzen	Voorthuizen
Waopenvelde	Wapenveld
Wekerum	Wekerom

Net buten t Veluwse taalgebied

Disse plaotsnamen bin zo as ze in Barneveld/Scharpezeel uutespreuken wörden. Waort je: t dialekt van Scharpezeel völt net buten t Nedersaksies, mer bie aandere indelingen der weer net binnen.

Veluws	Nederlaands
Aorem	Arnhem
Ee	Ede
Ereveen	Ederveen
Meersbaargen	Maarsbergen
Renswou	Renswoude
Sjaarpezeil, Sjaarpezeel*	Scherpenzeel
t Veen	Veenendaal
Wombaarg	Woudenberg

Uutdrokkingen / uutdrukkingen

Elburgs

Elburgs	Nederlaands
Zo lek as n teemse.	Zo lek als een zeef.
Zo hellig as n spinne.	Spinnijdig.
Hij hef de oren kort an de kop.	Hij is heetgebakerd.
Gao'j mee in veurdan?	Ga je mee naar huis?
Wat bi'j gatgaonde.	Wat ben je ongedurig.
De gang derin hebben.	Opschieten.
Zee is n grote griepe.	Ze is een rare meid.
Een bliend peerd löp daor gien schao.	Opschieten.
Hij hef ze an 't bladharken.	Hij is niet goed bij z'n hoofd.
De gang derin hebben.	Opschieten.
Hij is n lillike smeerdeken.	Hij is een gemene vent.
Hij is n wiendbule.	Hij is een opschepper.
Hij gaapt as n sprao.	Hij is slaperig.
In de parmentaosie.	In de familie.

Niekarks

Niekarks	Nederlaands
't Bin gebeurlike dingen.	Het zijn dingen die kunnen gebeuren.
t Is krek van pas / t is krek van zoute.	Precies van pas.
t Is schraoi jammer.	Niet vet.
t Is veur t anproberen.	Het is het proberen waard.
t Luustert nauw.	Het komt er precies op aan.
Daor doe'k op an.	Daar reken ik op.
Dat trekt an.	Dat helpt.
Der bin n hoop eerlike minse in n leeg huus.	Eerlijke mensen bestaan niet.
Die het t buskruut ook niet uutevunden.	Die is ook niet slim.
Een reupel opschikken/opsjikken; n reupel umgaon.	Een plaats opzij gaan.
He-j tieng ehad?	Heb je bericht gehad?
Hie zocht naor z'n peerd, en hie zat derop.	Met je neus kijken.
Hou je maor kuum.	Hou je maar rustig.
Iets anrekommanderen.	Iets aanbevelen.
Ik kom tussen tweelichten/tweeduuster.	Ik kom als het schemert.
Ik gao rikken.	Ik ga naar bed.
Je moen de boel niet zo vertestewieren/verrinneweren.	Je moet de boel niet zo vernielen.
Nao n missen komt n gewissen.	Na een miskraam spoedig in verwachting raken.
Pak t maor in je knuusten.	Pak 't maar in je handen.
We hen de gang.	Het begin is er.
Zit niet te ribbezakken.	Zit niet te zeuren.
Zoender bluf is t leve muf.	Je moet risico's durven nemen in 't leven.

Nunspeets

Nunspeets	Nederlaands
Kom mer bie Bart in de rie.	Kom er maar bij(zitten).
Van de gavel in de grepe vallen.	Van de regen in de drup.
Hij hef niet veule bie te zetten.	Hij is niet tot veel in staat
Dat avveseert niet.	Het schiet niet op.
n Dreuge meert en n natte april, da's krek wat de boer grege wil.	Een droge maart en een natte april, is wat de boer graag wil.
Onder t geheur zitten.	In de kerk zitten luisteren naar een preek.
t Beslög hum gien stee.	Hij trekt zich er niks van aan/hij heeft geen interesse.
Hij mut dat laand laoten liggen.	De pacht van dat land is hem opgezegd.
Hij hef edaon ekregen.	Hij is ontslagen.
Hij geet mit de pak.	Hij vent met textiel.
Mit de minste meuite behulpen ween.	Gemakzuchtig.
Hij geef minnig/weinig anhoud.	Je kunt moeilijk contact met hem krijgen.
Hij hef n hond zien gijzelen.	Hij durft niet te verschijnen.
Hij döt je bie de bok.	Hij beduvelt je.
Ik heb der gien fidusie in.	Ik heb er geen vertrouwen in.
n Bliend peerd kan daor gien schao doon.	Het is daar een kale boel.
Glupend.	Potverdrie/dat is erg!
Blenders/keizers.	Deksels.
Ja, wisse.	Ja, zeker.
Zeutjes mer an.	Doe maar kalmpjes aan.
Do mer mit geduld hinne.	Doe maar kalmpjes aan.
De wereld is niet raozende emaakt.	Doe maar kalm aan.
Hij hef de gank derin.	Hij schiet flink op.
t Dak is van t huus.	De ouders zijn niet thuis.
Zo lek as n teemse.	Zo lek als een zeef.
Hij is gatgaonde.	Hij is ongedurig.
Verduld.	Warempel.
Achteruutboeren.	Zakelijk verlies lijden/interen.
t Speult m'n deur de bek.	't Schiet me direct te binnen.
Dat mu'j m'n niet weer lappen.	Dat moet je niet meer doen.
Dat mu'j m'n es anpassen.	Dat moet je niet proberen.
Dat zeut mooi an.	Dat loopt lekker op.
De boel onder t gat verkopen.	De boel verkopen wegens schuld.
De benen der weer onder kriegen.	Weer beter worden.
De botten deronder zetten.	Flink aanpakken.
Zo zat as espegen spek.	Er genoeg van hebben.
Zo dreuge as Sunterklaos z'n konte.	Erg droog.
Zo slicht as katoen van n sent t elle.	Erg gemeen.
Je kunnen gien kaante mit hum op.	Je kunt niks met 'm beginnen.
Allebarstends!	Nee toch! (verwondering)
In de buul blaozen.	Flink geld uitgeven.
Niks weerd, n hond veur de kruuiwagen, t trekt altied scheef.	Waardeloos, als een prutser het werk doet.
Op de lankveter houwen.	Aan 't lijntje houden
Die probeert je onder de tonge te veulen.	Die probeert je een geheim te ontfutselen.
Ziekte kump te peerd en geet te voot.	Ziekte komt vlug maar verdwijnt langzaam.
t Huus bie de schure laoten.	Gewoon doen.
Die staon zundag veur de stoel.	Die trouwen zondag in de kerk.
Die hebben wat in de pak.	Die hebben een baby.
In de kladden griepen.	In de lurven pakken.
Warkstellige maken.	Ergens aan beginnen/aan de slag gaan.
Die trekt t buis uut veur z'n huushouwige.	Die werkt hard voor zijn gezin.
Wie gaon naor berre, t volk wil naor huus.	Werd gezegd als het bezoek erg lang bleef zitten.
Hij hef altied t pad tussen de benen.	Hij is veel van huis.
Ik gao onder de mannefakturen.	Ik ga naar bed.
Op n fotse zitten.	In elkaar gefrommeld.
Hij hef der niks mee an de pette.	Hij moet er niks van hebben.
Dee leut hum veur n halve stuver n bonestok op de kop anpunten.	Die is erg zuinig.
Kniepend zunig/sentedrieter.	Heel erg zuinig (iemand).
Dat steet hum goed krange an.	Dat bevalt 'm slecht.
Ik gao achter de kazematten.	Ik ga naar bed.
Achter de greuntjes gaon.	Naar bed gaan.
Hij hef de oren kort an de kop.	Hij is heetgebakerd.
Hij steet boven eerde.	Opgebaard staan.
Hij hef der paor an t bladharken.	Hij is niet meer goed bij z'n verstand.
M'n iest dervan.	Ik griezel ervan.
t Groot neudig hebben.	Erg arm zijn.
t Zal der niet lieke liggen.	Er zwaait wat.
Ze hef de karre ewipt.	Ze had een miskraam.
Nao n missen kömp n wissen.	Na een miskraam komt er wel een voldragen kind ter wereld.
Die ku'j mit de botten twaolf uur lujen.	Die is heel erg mager.
Beter uut de warme as uut n kouwe haand	Beter iets weggeven tijdens het leven dan na je dood laten erven.
Hij kan t niet wachten.	Hij heeft er geen tijd voor.
t Kiend ligt veur t tielgat te luusteren.	De baby wordt spoedig geboren.
Hij geet over zee naor Epe.	Hij doet nodeloos ingewikkeld.
Hij stinkt as n baandhond.	Hij ruikt een uur in de wind.
Effen n bekvol praoten.	Even een praatje maken.
Op huus angaon of de klompen naor huus brengen.	Naar huis gaan
Op de tappe zitten.	Iemand onder druk zetten.
t Is gien gat in de kop.	Er is geen man overboord.
A'j die tegenkoemen, gao'j achter de bomen langes.	Daar heb je respect voor.
Niet alles gelieke onder haanden haolen.	Niet overal tegelijk mee beginnen.
Daor wi'k aof ween.	Dat weet ik niet zeker.
Die he'k goed over de neuze espegen.	Die heb ik een flinke uitbrander gegeven.
Dat mut sivieletjes gebeuren.	Dat moet nauwkeurig gedaan worden.
n Kop as n tuurhamer.	Een stevig vierkant hoofd.
Daor ku'j spul mee kriegen.	Daar kun je moeilijkheden door krijgen.
Net pas, ko dood, heui op.	't Komt precies op tijd.
Der zit gien dracht in.	Kledingstuk van slechte kwaliteit.
Hij geef net zoveule um vuufentwintig gulden/euro as n boer um n nap vol karnemelk.	Hij kijkt niet op geld.
Der is wat ganges.	Er is wat aan de hand/gaande.
Mit mekaar in t wiere hebben.	Ruzie hebben.
De locht is aofeschraod.	De buien zijn weggetrokken.
n Kop as n bolle.	Een rood hoofd.
Zo schrao as n talbout.	Erg mager.
Langes de bek wissen.	De mond afvegen.
Ze bin aofetrouwd/ze bin uut mekaar.	Kom er maar bij (zitten).
t Op iemand vortkriegen.	De pik op iemand hebben.
n Arnemse reize.	Naar de gevangenis.
Je kunnen m'n de bok fotsen.	Je kunt me meer vertellen.
Hij hef n vel veur de kop as n bolle.	Hij is voor geen reden vatbaar.
n Lopende hond vient licht meer as n liggende.	Als je ergens op uitgaat, levert het vrijwel altijd wat op.
Kommandeer je hond en blaf zelf / Je mutten zien da'j generaal wörden dan ku'j n heel leger kommanderen.	Bemoei je er niet mee.
Op (hozele) vitlokken.	Op blote voeten/kousenvoeten.
De nacht is veur t ongedierte	's Nachts hoor je te slapen
Der is der n paore an t blad harken	Hij heeft ze niet helemaal op een rijtje
Mit de waslappe um de prulle stoten	Met een washandje je mond afvegen
Bie die is t der net langes escheuten	Iemand met een lichte beperking
Hij kan mit de knienden deur de traolies vreten	Iemand met een mager gezicht
Ik laote mien de kachel niet anmaken	Ik laat me niet gek maken
Mit de kiepen op t rikke gaon	Met de kippen op stok gaan
Die is op stro eleegd	Die is overleden
Ik had wel veur t raam kunnen staon	Ik had wel dood kunnen zijn
Iederene n pinne in de konte slaon	Van iedereen kwaad spreken
Daor geet iederene over de klinke	Daar wordt over iedereen geroddeld
An de leste memme liggen	Aan het korste eind trekken
n Haand in t rad slaon	Een handje helpen
Wiend in de hakken kriegen	Buitensporig doen als het je goed gaat
Daor he'k gien betrekkige op	Dat zegt me niks
Schone an de latte ween	Doodop zijn
A'j niet zunig bin, bi'j der zo teinen	Als je niet zuinig bent, dan ben je er zo doorheen
Goed te passe ween	Het goed maken
Zo fien as gemaolen poppestront	Roomser dan de paus
Hoe is dat peerd van stal ekeumen	Hoe is dat mogelijk
Der völt niet mee te egen of te ploegen	Er is niets mee te beginnen
Kieken o'j waoter zien braanden	Je onnozel houden
Zo vlogge as modder* tegen n barg op	Traag
Heuren zegen, lög licht	Van 'men zegt' klopt doorgaans niet veel

Oldebroeks

Oldebroeks	Nederlaands
t Is meer wiend as negozie.	Het lijkt meer dan het is.
A'j oen eigen kop niet volgt, ku'j ok wel n koolrape opzetten.	Je moet vasthoudend zijn om wat te breiken.
Al wat niet esteulen of egeten is kömp wel weer.	Raak niet te snel in paniek.
n Wieze henne legt oek wel es n ei in t ruut.	Iedereen maakt wel eens fouten.
Ie mutten niet meer op t schaap verstrieken as de wolle weerd is.	De kosten moeten niet boven het gewin gaan.
As botter duur is smaakt smolt best lekker.	Je moet soms genoegen nemen met iets minder.
Hij hef n mooi kouwchien mar nog gien veugeltien/vrouwchien.	Hij heeft wel een huis maar nog geen partner.
Die mut zien klompen oek schief ofdragen.	Die is arm.
Die is joe uut de konte eknipt.	Die lijkt sprekend op jou.
Hij pröt as n worst zonder vel.	Hij kraamt onzin uit.
Ie mutten gien spek zeuken in n hondehokke.	Dat is zinloos.
t Gres bie de buurman is altied greuner.	Bij een ander lijkt het altijd beter te zijn.
Een aonder zien pot is altied vet.	Bij een ander lijkt het altijd beter te zijn.
Die botter op de kop hef mut niet in de zunne gaon (staon).	Als je zelf niet zuiver bent moet je je mond houden.
Een schurftig peerd is bange veur de roskamme.	Hij heeft een slecht geweten. Iemand met een slecht geweten doet het pijn als iemand zijn vinger legt op de zere plek.
A'j an t bouwen bint mu'j niet achterumme kieken.	Je moet niet te veel naar het verleden kijken, dan maak je fouten.
Die schöt nog al es mit spek.	Die overdrijft nog al eens.
Een meulesteen an de hals kriegen.	Een (te) zware verantwoordelijkheid krijgen.

Putters

Putters	Nederlans
Dat mes is zo stomp daor ku'j op gaon zitten en naor Keulen riejen.	Dat mes is heel erg bot.
Van achteren ku'j n koe in z'n koent kieken.	Achteraf is het makkelijk praten.
De hoend en de baos jagen de haos. De vrouw en de puus heuren in huus.	De plaats van de man en de vrouw.
De broodkrummels gaon steken.	't Hoog in de bol krijgen.
Oender de gebojen staon.	In ondertrouw zijn.
Noen staon wulie in t veurste gelid.	Als de beide ouders overleden zijn.
Wat n donkere lucht, t liekt wel kattespie.	Er is zwaar weer op komst.
Kwam an, ik slof heen.	Nou ga ik maar weer eens.
Eerpels mit blote pootjes.	Gebakken aardappels zonder iets erbij.
Koffie van t darde geluui.	Oude, slappe koffie.
n Tunekrupertjen is net zo druk mit zien nest as n ooievaor.	Het geeft niks hoe groot je huis is, je bent even druk.
Van de gavel in de greep lopen.	Van de wal in de sloot raken.
In Hunen melken ze de runen han ze koen, zouwen ze t niet doen.	Plagerige uitspraak over de inwoners uit Huinen.
Niks weerd knienen in de wienter; allemaol waoterpenzen.	Als je eigenlijk vooraf al weet dat iets mislukken zal.
Donkere maargens en zwaore knapzakken lichten mit de dag op.	Het wordt geleidelijk beter.
Daor ku-j gien armeu veur liejen.	Dat is goedkoop/een kleine moeite.
Je kunnen niet an t sukelao koken blieven.	Het kan niet alle dagen feest zijn.
Van n heel brood an n half helpen, en van n half an n eindjen.	Alles opeten.
In geval van nood schel je de eerpels mit de hiep.	Je niet uit het veld laten slaan, een oplossing bedenken.
De sjembon is weer geldig.	Ongesteld zijn.
Je moen je stikken der mar naor steken.	Je moet er maar rekening mee houden.
Ik ken der start noch steul van.	Ik ken er niets van.
Boesterig weer.	Stormachtig weer.
Moekerig/breuierig weer.	Broeierig weer.
Op huus op angaon of op huus angaon.	Naar huis gaan.
Bie zukke zetten.	Af en toe.

Zie oek

West-Veluws	Oost-Veluws
Amersfoorts†	Attems
Armeloos	Elburgs
Barrevelds
Bunsjoots
Niekarks
Nunspeets
Putters
Schaarpezeels

Referensies

De taalwiezers en et woordenbook
Nedersaksische taalwiezers Achterhooks - Drèents - Grunnegs - Oostfreisk - Sallaans - Stellingwarfs - Tweants - Urkers - Veluws achternamen - klankleer en spelling - plaatsnamen - skeeldwöarde - veurnamen - warkwoordsvörms - zinnen Nedersaksisch woordenboek A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - Q - R - S - T - U - V - W - X - Y - Z

Bronnen / wellen:

Elburgs; boek: Woordenboek Elburgs Dialect - en enige wetenswaardigheden omtrent Elburg (Oldheidkundige Verenige 'Arent thoe Boecop') Niekarks; boek: 't Niekarks: umgangstaol, uutdrukkinge en gezegdes (Stichting Oud-Niekark) Nunspeets; boek: Bie Bart in de rie (Heemkundige Verenige Nuwenspete) Oldebroeks; boek: Zo zegge wie dat... in de gemeente Oldebroek (Oldheidkundige Verenige "De Broeklanden") Putters; boek: Putters Praoten - dialect en folklore in Putten (Puttens Historisch Genootschap)